Atatürk´ün Selanik´i

SERGİ - Bilge Yılmaz*

Atatürk’ün bir daha gidemediği ve özlemle, hasretle andığı Selanik’e sahip çıkmak, Atatürk’ün Selanik’ine sahip çıkmak! adeta bir vefa borcu gibi içimde bir yer etmişti. Koleksiyona başlama sebebim de tam olarak budur. 2010 Yılında kartpostallarla başladığım biriktiricilik, zamanla belge, kitap ve objeleri de içine aldı. Koleksiyonumun yer aldığı ilk ve tek sergim, Ayvalık Anadolu Uygarlıkları Sergisi giriş katında açıldı. Mübadelenin 100.Yılı Anısına kartpostallarla Osmanlı Dönemi Selanik’te Sosyal Yaşam konulu kartpostallar ve Mübadele konulu belgelerden oluşan sergi, ziyarete açık olup küçük bir Selanik turu etkisi bırakma niyetindedir.

“Selanik demek, Atatürk demek” fikriyle başladığım için, sergiyi de, yabancı bir ressamın Atatürk’ün evinin resmini yaparken çekilen fotoğrafı ile başlattım.

Selanik, birbirine çok yakın tarihlerde arka arkaya üç büyük yangın yaşadığından, döneme ait belgelere ulaşmak çok zor. Dolayısıyla Atatürk’ün evinden kalan görüntüler de bir o kadar soru işareti... Yoksa, ne muazzam bir his olurdu, “Selanik’te Atatürk” kartına sahip olmak mümkün olsa.

Sahil şeridi benzerliği ile İzmir’i andıran Selanik, 1885 yılı salnamesine göre 100 bine yaklaşan bir nüfusla, 46 Türk mahallesi, 16 Yahudi Mahallesi, 12 Rum ve 1 Frenk Mahallesi’yle, adeta toprağa dokunmuş, özgün bir Osmanlı kiliminin renk uyumunu bünyesinde barındırmıştır. Balkan Savaşı sonrasında bıraktığımız Selanik, 1912’den itibaren Osmanlı mirasının adım adım kaybedildiği, 1917 yangınının da bu kayboluşu çabuklaştırdığı Selanik, o görkemli Osmanlı şehri; kartpostallarda yadigâr kalan bir tarihe dönüşmüştür.

Serginin giriş bölümünde baş sırayı alan görsellerden diğeri Sultan Abdülhamit’in sürgün yıllarında kaldığı Allatini köşkü. Sultan’ın köşkte yaşadığı yıllarla ilgili Mark Mazower “Selanik Hayaletler Şehri” kitabında şöyle bahsetmiştir: Akşam üstü eğlencesinden dönen gençler başlarını kaldırıp köşkün üst katına baktıklarında hareket eden perdenin arkasında kırmızı fesli, görünmeden gün batımını seyreden Abdülhamid’i görebilirlerdi. Dönemin sosyal yapısı hakkında bilgi veren bir açıklama olmasıyla birlikte Allatini Freres için bir paragraf açmak isterim.

Sultan Abdülhamit’in sürgün yıllarında kaldığı Allatini köşkü


1859 Temmuz ayında Sultan Abdülmecit’in Selanik’i ziyaretiyle kent düzenlenmeye başlamıştır. Yusuf Paşa’nın evinde kalan Sultan, Yahudi ileri gelenleri Dairo Allatini ve Salomon Fernandez’e de konuk olmuştur. Abdülmecit’in bu ziyaretinde Yahudi toplumu da dinî binaları temizler, onarır ve Talmud Tora’nın çevresine kaldırım taşı döşenir.

Allatini Freres, kurdukları fabrikalarla dönemin Selanik’ine muazzam katkılarını kartpostallarda da görebiliyoruz. Limanın büyütülmesi, raylı taşımacılık ağının genişletilmesi, sanayinin, üretimin ve ticaretin gelişmesine olanak sağlamıştır.

Moiz Allatini girişimiyle birçok fabrika yapılmış ve bu fabrikada her dinden insana iş imkânı verilmiştir. Fabrikalar sayesinde yerleşim yerlerinde karışık yaşam yaygınlaşmaya başlamıştır. Kartpostallarda gördüğümüz 1800’lerin sonunda Hamidiye mahallesi ana caddesi sol arkada eski Allatini değirmeni bulunmakta.

Allatini Un Fabrikası

Bir diğer kartpostalda Allatini Un Fabrikasını görüyoruz. Bunların dışında bir de inşaat malzemesi tuğla ve kiremit üretilen bir fabrika daha var yine Allatini markalı. Koleksiyonerliğin belki de en keyifli yanlarından biri objelerle fotoğrafları tamamlamak. “Allatini Freres Selanik” yazılı kiremit elime ulaştığında yaşadığım heyecanı anlatamam.

Fabrikalar konusu olunca limandaki “Saias Biraderler İplik Fabrikası”nı da anmalıyız (1873). Genç Yahudi kızlarının çalıştığı fabrika 1917 yangınında tamamen yok oluyor.

Selanik’te sosyal yaşam başlığıyla devam ederken Selanik limanı kartpostallarını görebiliriz.

Liman, genellikle denizden görünüm olarak karşımıza çıkıyor.

Olympos Oteli 

Yine sahildeki Olympos Oteli kartında “Birinci sınıf yapı, muhteşem deniz manzarası, Münih Birası, Avrupa ve oriental mutfağı” açıklaması turistlere hitap etmesi ve hizmet kalitesini gösteriyor.

Dönemin diğer önemli otellerinden biri gezinti yolundaki Splendid Palace giriş katında Raphael Barouh’un kuaför dükkânı olan otel yangından sonra başka bir otel olarak yeniden inşa ediliyor.

Osmanlı’nın en canlı şehirlerinden biri olan Selanik’teki dükkanlardan konu açılınca benim ilk aklıma gelen “Ahmed Kabbara Kartpostal Dükkânı” ve Kalamaria, Tahtakale’deki “Maison D. Sonides” Editör D. Sonides’in dükkânı olacaktır. Bir diğer Kartpostal editörü mağazası kartı da “N. G. Vicopoulos”a ait.

Bunlara ek olarak içki dükkânı, zücaciye dükkânı gibi kartpostallardan, ithal ürünlerin getirtildiğini görebiliyoruz. Sabri Paşa caddesindeki “Fils de Mustafa İbrahim Ev Dekorasyon Malzemeleri Mağazası” 1907’de açılmış, büyük bir ilgi görmüştür.

Dükkânlar insanların yoğunlaştığı meydan ve caddelerde açılmaktadır. Örneğin eski bir mahalle meydanı, meydandaki kemerli binanın birinci katında Gategno ve Fotiadis’in büroları bulunmakta ve binaların altında isimleri okunmayan dükkânları görebiliyoruz.

Sosyal alanlara en dikkat çekici örneklerden biri de şüphesiz mezarlıklardır. Dakikalarca incelememe üzerinde düşünmeme rağmen anlamını çok zor görebildiğim ve çok etkilendiğim bir kart Yahudi mezarlığındaki insanlar. O dönemde insanlar mezarlıklarda buluşur hatta ölülerinin başında piknik yaparlarmış. Bu hem ölülerine saygı, bir nevi onu hala hayatlarında saymaları hem de belki de mezarlarına sahip çıkma şekli.

... Selanik 8 Kasım 1912’de Yunan ordusuna bırakılmıştı. O sıralarda Libya’dan dönen Binbaşı Mustafa Kemal, az sonra İstanbul’da Meserret Kıraathanesi’nde rastladığı arkadaşlarına “Nasıl bıraktınız? Selanik’i bu kadar ucuz nasıl düşmana teslim ettiniz!” diyerek serzenişte bulunacaktır.

Ve yine bir Kasım sabahı hüzünü... Özlem ve minnetle anıyoruz.

* Bilge Yılmaz; Yaşadığı alanı güzelleştirme ve bildiklerini, sahip olduklarını aktarma eğiliminde olan koleksiyoner Bilge Yılmaz, Ayvalık’ta birçok sosyal sorumluluk projesinde aktif yer alıyor. Bu yıl mübadelenin 100. Yılı olması sebebiyle Ayvalık Anadolu Uygarlıkları Sergi Salonunda, “Mübadelenin 100. Yılı Anısına Osmanlı Dönemi Selanik’te Sosyal Yaşam” başlıklı bir sergi açmıştır. Serginin içeriğinde Osmanlıca orijinal mübadele belgeleri de yer almaktadır. Koleksiyoner, Osmanlı Dönemi Selanik belgeleri toplamaya devam etmekte olup, koleksiyonunda 500’den fazla ürün bulunmaktadır.

Sergi İletişim Bilgileri
Ayvalık Anadolu Uygarlıkları Sergisi
Atatürk Blv. No:267, Balıkesir Ayvalık