Herkes hatırlıyor değil mi, Greta Thunberg adlı bir dünkü çocuğun 20 Eylül 2019’da Birleşmiş Milletler İklim Eylem Zirvesinde -o, yıllarını bilime adamış koca koca adamların karşısına geçip- parmak sallamasını? İşte, onu inceye almışlar geçenlerde bir net paylaşımında. Faraza, engellenen petrol ürünü birçok günlük kullanımındaki eşyayı bulamayıp muhtemel bir ilkel yaşama dönüşünde yaşadığı sıkıntıları saymışlar. Yumurtasını pişirmek için tava bulamıyor, dişini fırçalamak için eline ucu ahşap lifli, ezilmiş bir söğüt veriliyor, su için yolun aşağısındaki kaynağa gitmeli çünkü bakır borular ve elastomer eklemleri de kullanımdan kaldırıldı, ayrıca kaynaktan kolera kapmaması için suyun kalitesine dikkat etmeli çünkü artık penisilin için de petrol bazlı olan izobütil asetat da yasaklanan ürünler arasında… Demem o deme ki, liste bu şekilde devam ediyor ve buradan şu sonuca varıyoruz: Bu aşamada artık zararımızı sınırlamaya evet, ama tamamı ile bir geriye dönüş mümkün değil.
Ne diyordu Mehmet Akif İstiklal Marşı’nda? “Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar.”
Yıllar önce, iş birliği yaptığımız bir yabancı şirket temsilcimiz, ziyaretimizde anlatıyordu, Anadolu’nun ücra bir yerlerinde araba ile bir yerden bir yere gidiyorlar, arabanın benzin deposunu mu artık, yağ deposunu mu ne patlatmışlar bir çukurda… Geçmiş zaman şimdi yanlış hatırlayabilirim, şoför çıkmış arabadan, deliğe çikletini tıkayıp öyle varmışlar en yakın benzin istasyonuna da, adam şöyle demişti, “Sizin buralarda çaresizlikler içinde yaşamaktan, çaresizliklerden kurtulmak için pratik çözümler bulmakta üzerinize yok! Bizim oralarda Allah muhafaza bir su, bir elektrik kesintisi olsa, hayat felç olur...”
Ve Avrupa karanlıkta
İşte tam da bu yaşandı geçen ay onların oralarda. Onların oraları dediğim, İspanya, Portekiz ve Fransa’nın bazı bölgeleri.
28 Nisan 2025’te, saat 12:33’te, İber Yarımadası ile Portekiz ana karası ve İspanya yarımadasında, o saate kadar normal çalışan elektrikler birden kesiliverdi! Yarımadanın büyük bölümünde yaklaşık on saat, bazı bölgelerde ise daha uzun süre elektrik kesintisi yaşandı. İspanya’da Madrid, Barselona, Valencia, Sevilla, Portekiz’de de Lizbon, Santarém ve Porto olmak üzere birçok şehirde trafik ışıkları söndü, trenler durdu, havaalanları karardı, iletişim sıfırlandı, hastanelerde ameliyatlar, yaşamları makinelere bağlı hastaların hayat bağı, kısacası elektrikle çalışan aklınıza gelen her aktivite birden sıfırlandı. 
Andorra ve Fransa’nın Bask bölgesinde de elektrik kesintileri bildirildi. Portekiz Euronews’in haberine göre, İspanya ve Portekiz başkentlerinin metro sistemlerinde çok sayıda yolcu mahsur kaldı ve trenler istasyonlar arasındaki tünellerde sıkıştı. Elektrik kesintisi, Madrid’deki La Paz ve Portekiz’deki çok sayıda tıbbi tesis de dahil olmak üzere hastaneleri etkiledi ve bazıları ameliyatları iptal etmek zorunda kaldı.
Şebeke operatörü Red Eléctrica’nın hizmetler müdürü Eduardo Prieto, şebekenin o ilk şoktan sonra hızla toparlanacağını bildirdiyse de neler olduğunu ve bunun ne kadar süreceğini kimse bilmiyordu. Radyolar bazı bölgelerde elektriğin geri gelmeye başladığını duyurmuş diyenler vardı. İlk iş halkı teskin etmek açısından bunun bir Cyber saldırı olmadığı vurgulandı. Bu arada halk itidale davet ediliyordu: “Halkımızın sorun yaratmak yerine çözümün parçası olmaya davet ediyoruz,” dedikten sonra vatandaşlardan, hatlara aşırı yüklenmeyi engellemek adına, gerçek bir acil durum olmadıkça 112’yi aramamaları istendi.
Neydi sorun peki?
Portekiz kanallarından gelen mesajlarda “İspanya’nın iç kesimlerindeki aşırı sıcaklık değişimleri nedeniyle, yüksek gerilim hatlarında (400 KV) anormal salınımlar meydana geldiği, bunun da ‘indüklenen atmosferik titreşim’ olarak bilinen bir olgu” olduğu söylendi. REE (Red Eléctrica de España) (İspanya ulusal elektrik şebekesi) ise, İspanya’nın güneybatısında, muhtemelen güneş santrallerinden kaynaklanan, elektrik sisteminde istikrarsızlığa neden olan ve Fransa ile olan bağlantısının bozulmasına yol açan iki elektrik üretim kaybı olayı tespit ettiğini söyledi.
Andorra ve İspanya sınırında, Fransa’nın bazı bölgelerindeki sakinler de elektrik kesintisinden etkilendiklerini bildirdi. Ardından Belçika’ya kadar başka kesintiler de bildirildi. Red Eléctrica’ya göre, İspanya genelindeki elektrik tüketimi Pazartesi günü saat 12:30 civarında %50 düştü. Bu da şirketin “istisnai ve tamamen sıra dışı” olarak nitelendirdiği elektrik kesintisinin yaygın ölçeğini gösteriyor.
“Böylesine yaygın bir şebeke arızası son derece alışılmadık bir durumdur ve birkaç şeyden kaynaklanabilir: Şebekede elektriği kesen fiziksel bir arıza olabilir, bunun arkasında koordineli bir siber saldırı olabilir veya talep ile arz arasındaki dramatik bir dengesizlik şebeke sistemini çökertmiş olabilir,” diyordu enerji altyapısı uzmanları Neara’nın yönetici müdürü Taco Engelaar Euronews’e. “Eğer bu bir sistem arızasıysa, o zaman farklı bölgesel ve ulusal şebekeler arasındaki bağlantı, bugün gördüğümüz büyük kesintiye yol açabilir,” diye ekledi. “Aynı şey bir siber saldırı için de geçerli -bu sistemlerin çoğu birbirine bağlı- birini devre dışı bırakmak birçoğunu da devre dışı bırakabilir.” Ancak Portekiz Ulusal Siber Güvenlik Merkezi (CNCS) Pazartesi günü yaptığı açıklamada, “Henüz elektrik kesintisini haklı çıkaracak bir siber saldırıya işaret eden bir kanıt tespit edilmedi” dedi.
Çıbanbaşı gene teknoloji
Modern elektrik şebekeleri giderek daha fazla birbirine bağlı ve karmaşık hale geliyor ve bu da bu tür arızaların tahmin edilmesini zorlaştırıyor. Avrupa’nın, çoğu artık muhtemelen dünyanın en büyüğü olan ve 24 ülkede 400 milyondan fazla müşteriye elektrik sağlayan devasa ve bir birbirine bağlı elektrik şebekesinden çalışıyor.
Sonuç olarak, İspanya ve Portekiz’deki ani elektrik kesintisi, İberya şebekesinde önemli bir güç dengesizliği yaşandığından meydana geldi ve bu da sistemin güvenliğini sağlayan kapanmayı tetikledi. Paradoksal olarak, ışıkların sönmesi iyi bir şeydi - elektrik şebekesini ciddi hasarlardan korumak için tasarlanmış mekanizmaların çalıştığını gösteriyor dendi, bu da işin züğürt tesellisi.
Ama, no panic
Bu olay neden bizde bu kadar yankılandı? Meğer elektrik kesintileri zaman-zaman muhtelif ülkelerde hep yaşanmış!
Haziran 2019’da Arjantin Uruguay, Paraguay’ı kapsayan bir kesinti, yaklaşık 40 milyon kişiyi karanlıkta bırakmıştı. Aynı yıl Ağustos ayında bir milyon İngiliz, yıldırım düşmesi sonucu gazla çalışan bir elektrik santrali ile açık deniz rüzgâr çiftliğinin aynı anda devre dışı kalması sonucu elektriksiz kaldı. Yine bu yılın başlarında Manhattan’da geniş çaplı bir kesinti oldu, 2012 yazında Hindistan’da 600 milyondan fazla insan karanlıktaydı. Porto-Rico’da Maria kasırgası altyapıyı çökertti, 2018’de Japonya Hokkaido’daki, depremin hasarı 5 milyon insanı mağdur etti. Eylül 2003’te İsviçre’de düşen ayrı konumlardaki iki ağaç İtalya’ya giden bir elektrik hattını devirince, Avrupa elektrik şebekesine giden bağlantıları da devre dışı bıraktı; sonuç, İtalya geneli elektriksiz kaldı. Hasılı, şimdi insanoğlu bu tür aksaklıkların yaşanmaması veya en aza indirgenmesi için her türlü Ar-GE yatırımlarının teşvik edilmesi konusunda kamuoyunu birliğe çağırdı.
İşte tam da bunun için tek dişi kalmış canavar, diyoruz. Teknolojinin hayatımızı inanılmaz kolaylaştırdığı doğru, ama bilinen veya kestirilemeyen nedenlerin yol açacağı kaos’ların da bize hayatı zehir edeceği de aşikâr!
Son yıllarında annem, gereksiz ışıkları söndürdüğümüzde ortalığı kasvet sarınca, “Açın yahu şu ışıkları! Öte tarafta zaten karanlıkta olacağız!” derdi. Valla Allah kimseyi ne bu tarafta ne öte tarafta karanlıkta bırakmasın.
