MEKÂN - Selim Varon

Edirne’nin, Osmanlıların eline geçmesinden sonra 15. yüzyıl başında Çanakkale’ye gelen ve yerleşen çok küçük bir Yahudi toplumu gelişerek büyümüş ve özellikle Kapitülasyonların kabulü ile Avrupa-Asya transit ticaretine yönelmişlerdir.

19. Yüzyılın ortalarında 600 kadar Yahudi ailesine rastlanan Çanakkale’de, Yahudi nüfusu, 1955 yılında 553’e düşmüştür. 1970’lerin ortasına kadar çeşitli nedenlerle, ancak öncelikli olarak çocuklarına yüksek öğrenim sağlamak amacı ile şehri terk etmişlerdir. Kentin bugünkü Yahudi nüfusu ise 10 kişiden ibarettir.

Kentin günümüze kalan sinagogu, Mekor Hayim adıyla da bilinen yaklaşık 200 yıllık Yaşan Sinagogu’dur.


Bir deprem sonrası yıkılan ibadethane, zamanın cemaat mensubu hayırsever olarak bilinen İlya Haliyo tarafından 1890 yılında yeniden inşa edilmiştir. I. Dünya Savaşı sürecinde ve işgal döneminde, İngilizlerin depo amaçlı ve daha sonrada II. Dünya Savaşı yıllarında askeri gereksinmelerle kullanılmıştır,

Eylül 1945’de cemaate iade edilmiş olan yapı, o yılın Roş Aşana (İbrani takvimine göre yılbaşı) bayramında hizmete girmiştir. Aradaki bu uzun zaman diliminde Yahudiler dini ibadetlerini evlerde gerçekleştirmişlerdir.

1964 Nisan ayında büyük bir restorasyon geçiren sinagog, 11 yıl kullanıldıktan sonra, kentte Yahudi nüfusu azalması ile, 30 yıl boyunca terk edilmiş ve harap bir durumda kalmıştır.

Çanakkale sevdalısı cemaat mensubu saygın kişi Yılmaz Benardete ve Cemaat Vakıf Yönetiminin gayretleri ile, cemaat mensupları ve Hahambaşılık yönetimince maddi destek sağlanarak tamamen restore edilmiştir.

2003 yılında başlayan onarım ve iç düzenleme çalışmalarından sonra sinagog 29 Ekim 2005 günü, İstanbul’dan ve yurt dışından gelen eski Çanakkale kökenlilerin de katılımıyla düzenlenen bir dini törenle tekrar ibadete açılmıştır.

Sinagog, bakım ve onarımı vakıf yönetimi nezdinde periyodik olarak yapılmakta ve her an kullanıma açık olarak korunmaktadır.

Çok sayıda Çanakkaleli Yahudi’nin yılda bir kez cumartesi duası yapmak üzere gelmeleri, hem bireysel özlem giderme amaçlı ve hem de yaşamlarının en önemli sürecinde hayat bağları olan Mekor Hayim Sinagogu’ndaki dualara katılmaları amaçlıdır.


Midraş: Bu mekan günlük dualar ve cemaatin fazla katılımı olmayan günlerde kullanılmaktaydı

Sinagog mimari olarak, doğu girişindeki bahçesi geçilerek girilen, iki bölüm olarak inşa edilmiş 15x25 metre boyutunda beşik çatılı formda planlanmış ve alaturka kiremit kaplı çatısı ile otantik yapısını korumaktadır.

Giriş ve ana mekândan oluşan, üç tarafı sokakla çevrili, yüksek duvarlı avlusunun doğu yönündeki kapısı Midraş’a (antre) açılır. Midraş’ın Ehal’i (kutsal kitap dolabı) güney duvarının ortasında olup, taşınabilir bir Teva (kürsü) mevcuttur. Sinagog ana holüne Midraş’tan girilmekte olup zemini mermer döşeli, tavanı ahşaptır. Yapı ana bölümü, Sefarad sinagogları tarzında Teva (dua kürsüsü) ortada bulunan karakterdedir.

Uzun doğu duvarının ortasında bulunan ve iki basamakla çıkılan Ehal’in ahşap çerçevesi yoğun bezemelidir. Alınlığın üzerinde On Emir Tabletleri ve Menora (şamdan) vardır. Yapının arka tarafından merdivenlerle ulaşılan balkon şeklindeki Azara (kadınlar bölümü), madeni konsollar ve tavandan inen desteklerle taşınmaktadır.

Osmanlı arşivindeki 1894 kayıtlı belge ve çizimlerde 3 havra ve bir Yeşiva (İlahiyat okulu) olduğu arka bölümde havra dışından girişli bir Orfenila (yetimhane) olduğu görülmektedir.

Yetimhane daha sonraları 1970’lerin ortalarına kadar fakirhane konutları olarak, Yeşiva binası ise Hahamhane olarak kullanılmıştır. Bu bölümler restorasyon çalışmaları çerçevesinde projelendirme safhasındadır.

Mekân, 500. Yıl Vakfı Türk Musevileri Müzesinin derlediği, Türkiye Cumhuriyeti topraklarında Yahudi kültürel mirasının bir döneminin anlatıldığı ‘Çanakkale Savaşı, 1. Dünya Savaşı ve Osmanlı Yahudileri’ isimli gezici belge sergisi, 18 Mart 2018 Çanakkale Zaferi etkinlikleri çerçevesinde ‘Çanakkale Mekor Hayim Musevi Sinagog Vakfı’ girişimleriyle 15 Mart 2018 tarihinde düzenlenen başarılı bir sergiye ev sahipliği yapmıştır.

“ÇÖMÜ” Çanakkale 18 Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğrencileri zaman zaman İbrani Tarihi derslerini bu mekânda görmektedirler. Ayrıca yurt dışı ziyaretçilere tanıtılmak üzere kentin turizm ofisinden, vakıf yönetiminin hazırladığı tanıtım broşürleri temin edilebilmektedir.

Mekor Hayim Sinagogu hafta arası günler, mesai saatlerinde görevli elemanımız nezaretinde ziyarete açıktır.
Adres: Eski Havra sokak No 7-9 Çanakkale
İletişim Tel: 0286 - 213 32 52 / e-mail: [email protected]
Tanıtım videosu: https://youtu.be/7jsAbvXsC_Q