Mütevazı biri: Pepe

“Bir savaşçının dinlenmeye hakkı vardır”… Pepe adıyla ünlenen eski Uruguay Devlet Başkanı JOSE MUJICA 90 yaşında, kendi deyimiyle “dinlenmeye çekildi”.  Saraysız Başkan Jose Mujica, 13 Mayıs 2025’te hayatını kaybetti.

Tam adıyla José Alberto Mujica Cordano, 1935’te Uruguay’ın Montevideo kentinde doğdu. Babası Bask, annesi İtalyan kökenliydi. Başkentte orta sınıf bir evde büyümüştü ve gençliğinde sağcı Ulusal Parti üyesiydi. Siyasete, kitaplara ve toprağa olan tutkusunun annesinden geldiğini söylüyordu.

Gerillalık yıllarında

1960’larda solcu gerilla grubu Tupamaros Ulusal Kurtuluş Hareketinin öncülerindendi. 20. Yüzyıl Latin Amerika’sında faaliyet gösteren Tupamarolar, isimlerini 18. yüzyılda İspanyollara başkaldıran Tupac Amaru’dan ilhamla almışlar, 1960’larda köylülerin toprak mücadelesinden işçi grevlerine kadar pek çok toplumsal harekete öncülük etmişlerdi.

Hayat arkadaşıyla, 1989

Gerillalık döneminde Mujica dört kez yakalandı. 1970’te, altı kurşun yediğinde neredeyse ölüyordu, onu sempatizan bir doktor kurtardı. İki kez hapishaneden kaçtı, 105 gerilla ile tünel kazarak başardıkları kaçış, Uruguay tarihine geçti. 1973’teki darbede, gerillalarla yapılan pazarlıkta ordunun rehin tuttuğu dokuz kişi arasındaydı. 1970’ler ve 1980’lerde hapiste geçirdiği 14 yıl boyunca yapılan işkencelerden ötürü sanrılar gördüğünü, hatta karıncalarla konuştuğunu söylerdi. 1985’te Uruguay nihayet demokrasiye geçtiğinde serbest kalabildi. Özgürlüğe kavuştuğu günkü duygularını, “Başkan olmak bununla karşılaştırıldığında önemsizdi” diye hatırlıyordu.

2010’da Uruguay’ın 40. Devlet Başkanı oldu
Normal hayata dönünce Temsilciler Meclisi ve Senatoda milletvekili olarak görev yaptı. Sol görüşlü bir koalisyon olan Geniş Cephe hareketine katıldı ve 1994’te Parlamentoya girdi; ardından Tarım Bakanı, sonra da 2010’da 40. Devlet Başkanı oldu. Pepe, Başkanlık koltuğuna oturduğunda Brezilya’da Luis Inácio Lula da Silva, Venezuela’da Hugo Chávez liderdi. Kıtada sol rüzgârlar esiyordu.

Pepe’nin popülaritesi bu küçük ülkenin adını manşetlere taşıdı. Uruguay’ın yüz ölçümü 176 bin km² ve yaklaşık 3,5 milyon nüfusu var. Latin Amerika’da demokrasi, barış, yaşam kalitesi açısından birinci; ekonomik özgürlük, gelir eşitliği, kişi başına düşen gelir ve yabancı yatırımlar açısından ikinci sırada. Onun döneminde Uruguay ekonomisi yıllık ortalama %5,4 oranında büyüdü, yoksulluk azaldı, işsizlik düştü, kürtaj yasallaştı, eşcinsel evlilikler tanındı. Boş arazileri iskâna açma girişimi sonuç vermese de büyük toprak sahiplerine vergi getirmeyi kısmen başardı. En çok tartışılan uygulaması kenevirin üretim, satış ve tüketimini serbest bırakmasıydı. Bu, Mujica’ya göre, orta ve güney Amerika’yı suça boğan narko-çetelerle mücadele etmenin en etkili yoluydu. Yine onun döneminde yoksul ailelere barınma yardımı yapıldı, çocuklulara finansal destek sağlandı. Oturmadığı sarayı evsizlere açtı.

2005’te, birlikte yaşadığı eski gerilla, yeni senatör Leh kökenli Lucía Topolansky ile evlendi

Mütevazı yaşamı, tüketim karşıtlığı ve hayata geçirdiği sosyal reformlar sayesinde Mujica, meşhur bir siyasi figür haline geldi. 2005’te, birlikte yaşadığı eski gerilla, yeni senatör Leh kökenli Lucía Topolansky ile evlendi. Çocukları olmadı; dünyayı değiştirmeye çalışırken, zaman geçip gitmişti. Başkanlık sarayında yaşamayı reddeden çift, bir bacağı eksik köpekleri Manuela ile birlikte, Montevideo kırsalında Lucia’ya ait bir çiftlikte yaşama kararı aldı. Yardımcıları yoktu. Yoldaşlarına çiftlikten beş dönüm yer bağışladılar; orada, yoksullara ev yapacak malzeme için bir depo ve aşevi kurdular. 

“Dünyanın En Fakir Başkanı”
Pepe, ziyarete gelenlere çiftliği gururla gezdirirdi, karşısındaki başkan veya işçi, hiç fark etmezdi. Başkanlık süresinde krizantem yetiştirip satarak geçindiler. Çünkü Mujica, başkanlık maaşının yüzde 90’ını yoksullara bağışlıyordu. Rahat giyimi, 1987 model Volkswagen’i nedeniyle basın onu, “dünyanın en fakir başkanı” ilan etti. Ancak Mujica, “Hayır, değilim,” diyordu, “Fakirler daha fazlasını ister … çünkü bitmek bilmeyen bir yarış içindeler…”


1987 model Volkswagen’i ile

2012’de, Birleşmiş Milletler kürsüsünde, “Kalkınma, sonsuz tüketim değildir. Gerçek özgürlük, az şeyle yetinebilmektir” demesi boşuna değildi. Bir Arap şeyhinin, arabasına verdiği büyük teklifi reddetti. “Mutluluk, azıcık şeyle mümkündür. Azla yetinmeyen, hiçbir şeyle doymaz,” dedi.

Sosyal politikalar nedeniyle kamu harcamaları artınca, Mujica muhalefet tarafından israfla suçlandıysa da hiçbir zaman adı yolsuzlukla anılmadı. İktidarı bıraktığında ülkesinde çok popülerdi (yaklaşık %70). Ünü sınırları çoktan aşmıştı, dünyayı gezdi. Bu ilgiye kendi de şaşıyor olmalı ki, duruma “Dünyanın dikkatini çeken; az şeyle, basit bir evde yaşayıp, eski bir arabayla dolaşmam. Normale şaşırıyorsa dünya çıldırmış olmalı,” yorumunu yapıyordu.

89 yaşında son demeciyle kararını duyurdu: “… tedaviye veya ameliyata dayanamam, çünkü vücudum artık kaldıramıyor.” Ölümü doğal bir şey olarak kabul etti. BBC’ye şöyle demişti: “Herkes ölümün kaçınılmaz olduğunu bilir. Bu hayatın tuzu gibi bir şey…”

Pepe üç ayaklı dostu Manuela’nın yanına gömülmeyi vasiyet etti

“İnsanın, düşündüğü gibi yaşayabilmesi için, onur diyeceğim şeye sahip olması lazım. Ben böyle yaşamaya çalışıyorum. Diğerleri de böyle yapsın demiyorum; siyasetçilerin, ancak çoğunluk gibi yaşadığı zaman saygı göreceğine inanıyorum,” derken hayatını özetlemişti. Uruguaylı gençlere mesajı, “Öfkenizi umuda ve mücadeleye dönüştürün. Nefret gözünüzü karartmasın. Uyuşturucu tuzağına düşmeyin. Yalnız kalmayın. Tek başına kurtuluş yok!” oldu.

Kültür aklı yola sokar
José Mujica ve Noam Chomsky’nin 21. Yüzyılda Yaşar Kalmak kitabından bir bölüm:
“Benim kuşağım safdilce bir hata yaptı. …Kültürün muazzam rolünü kavrayamamıştık. Oysa, kapitalizm bir kültürdür ve kapitalizme ancak başka bir kültürle karşılık vermemiz, direnmemiz gerekir. …Kapitalist inşaat ustalarıyla sosyalist bir bina inşa edemezsiniz… demirden çalacak, çimentodan çalacaklardır. Onlar yalnızca kendi sorunlarını çözmeye bakarlar … kuşağım, insanların kararlarını çoğu zaman içgüdüleriyle verdiklerini ve bilinçlerinin bu kararları sonradan gerekçelendirdiğini anlayamadı. Kararlarımızı kalbimizle veririz; işte kültür burada yaşamsal bir mesele halini alır çünkü bizim akıldışılığımızı yola o sokar.”

Kitabın Türkçesi, 2025 eylülde Verso Yayınları’ndan çıkacak

Kaynaklar:
https://www.birgun.net/ara?q=mujica%27ya%20veda#gsc.tab=0&gsc.q=mujica’ya%20veda&gsc.page=1
https://www.birgun.net/makale/gorkemli-bir-mucadele-mutevazi-bir-yasam-623874
https://www.birgun.net/haber/adios-pepe-gosteri-toplumuna-meydan-okuyan-devrimci-623114
https://yeniyasamgazetesi9.com/sekoya-golgesinde-bir-yasam-pepenin-yolculugu/
https://www.bbc.com/news/articles/c0j71402z58o
https://bianet.org/haber/mujica-benim-kusagim-safdilce-bir-hata-yapti-307447
https://www.birgun.net/haber/saraysiz-baskan-jose-mujica-hayatini-kaybetti-622833
https://buenosairesherald.com/politics/jose-mujica-has-made-an-orphan-of-an-entire-political-class