Dünya kurulduğundan beri, insanlar niye maske takmaya ihtiyaç duydular?
“Maske bir buluş değildir. Kültürden kültüre değiştiğine kuşku bulunmamakla birlikte, bazı özellikleri hep aynı kalmaktadır. Maskelerin her zaman insan yüzünü temsil ettiği söylenmese de, insan yüzünü örtmek, yüzün yerini tutmak ya da bir biçimde yerini almak için yapıldıklarından, hemen hepsi insan yüzüyle bağlantılıdırlar” Ortaçağ uzmanı, Antropolog Prof. René Girard böyle tanımlıyor maskeyi.
Eski çağlarda Maske kavramı
Araştırmalar, insanların mağara çağından beri maske kullandıklarını gösteriyor. Fransa’da 30.000 yıl öncesin ait bir mağaranın duvarında, aslan başlı maskeli insan figürüne rastlanmıştır. Ayrıca Avustralya, Afrika, Sibirya ve Güney Batı Amerika’da da kayaların üstüne kazılmış maskeli insan figürleri bulunmuştur. İlk insanlar avlarını yakalamak için ve doğa ile mücadele etmek için maske kullanarak, avcıyı, avlayacağı hayvan kılığına dönüştürmüştür. Bazı dinlerde ise maske takanın, maskenin temsil ettiği güce kavuşacağına inanılırdı. Örneğin bir leopar maskesi takan insan, leopar kadar güçlü olacağına inanırdı.
Maske, tiyatro sahnelerinde
Maskeler bir öyküde anlatılmak istenen canlıyı tarif edebilmenin en iyi yolu olarak kabul edilmişti. Tiyatronun ilk izleri bu gösterilerde görülüyor. Eski Mısır geleneğinde ölüleri öteki hayatta da yaşatabilmek için ölüm maskeleri yapılmış, yine düşmandan ve kötü ruhlardan korunmak için maskelerden medet ummuşlardır. Eski Yunan’da tiyatronun ortaya çıkışı ile birlikte maske, tiyatro sahnelerinde, farklı karakterlere hayat vermek için kullanılmıştır.
Hastalığın, kötü ruhtan kaynaklandığı ve eğer maske takılırsa kötü ruhun kişiyi tanıyamayacağına inanılmıştı. Latin Amerika'da Hıristiyanlarca düzenlenen dinsel festivallerin kimilerinde de maske takılmaktadır. Şamanizmde ise, şamanlar öbür dünyaya yolculuk yapmak için maske takarlar.
Maskelerin çeşitleri
Geçmişte maskelerin çoğu, savaşlarda korunmak amaçlı ve dinî törenlerde kullanılmışsa da, bazen çok değişik amaçlar için de kullanılmışlardır.
Dünyadaki değişik zaman ve yerlerinde üretilen maskelere bir göz atalım.
Veba Maskesi: Tarihin en tehlikeli hastalıklarından “kara veba”nın koku yoluyla bulaştığına inanan doktorlar, kendilerini hastalardan korumak için içi lavanta dolu korkunç maskelerle dolaşıyordu.
Samuray yüz maskesi: Bu maske tarihteki usta savaşçılardan samurayların yüzlerini korumak için kullandığı maskedir. “Mempo” adı da verilen bu maskeler, usta savaşçıların hem yüzlerini korumak hem de savaş sırasında güvenliklerini sağlamak amacı ile tasarlanmıştır.
Gaz Maskesi: Japonya'nın Pearl Harbor saldırısı gerçekleştirmesinin ardından siviller önlem almak için gaz maskeleri kullandı. Fakat çocuklara o korkunç gaz maskelerini taktırmanın zor olduğunu düşünen Disney şirketi hemen harekete geçti. Çocuklar için Mickey Mouse Gaz Maskesini tasarladı. Bu maskeden toplamda 1.000 adet üretildi.
Cadı Maskesi: Cadılar Bayramı için tasarlanan bu maskeler 1900'lerde yaratıcılığı ile herkesi korkutmaya yetmiştir. İşin kötü tarafı da çocuklar bir süre Cadılar Bayramı kutlamalarında bu kostümlerle etrafta dolaşıp korku salıyorlardı.
Vizard Maskesi: 16. yüzyılda kadınlar tarafından beyaz tenin zenginlik göstergesi olduğu düşünülüyordu. Bu nedenle beyaz tenin kalıcılığını sağlamak ve ciltlerini korumak isteyen bayanlar dışarı çıktıklarında bu maske ile dolaşıyor ve korkunç bir görünüme sahip oluyorlardı.
Azarlama Maskesi: İngiltere, Galler ve İskoçya’da 16. ve 17. yüzyılda, dedikoducu ve büyücülükle ilgilenen kadınları cezalandırmak için takılan maskelerdi.
Calico Hood: Bu maske 1842 ile 1929 yılları Avustralya’sındaki ağır ceza hapishanelerinde kullanıldı. Azılı mahkûmlar bu hapishanede 23 saati hücrelerinde geçirip sadece bir saat hücre dışına çıkabiliyorlardı. Mahkûmlar çıkabildikleri bir saatte de bu maskeyi takmak zorunda kalıyorlardı.
Gladiyatör Maskesi: Murmillio, Roma İmparatorluğu döneminde savaşan bir asker türüdür. Bu savaş askerlerinin kafalarını korumak için kullandıkları maskeleri hepimiz savaş tarihi filmlerinden anımsarız.
Kirli Köle Maskesi: Afrika’daki kölelerin sahipleri, kölelerden hastalık bulaşmaması için onlara maske takmışlardır.
Venedik Maskeleri: Maskeler, bu şehrin kültüründe ve ekonomisinde çok önemli bir yeri vardır. 18. yüzyılda maskeler çok değişik durumlara hizmet ettiler. İşte bu maskeler sayesinde, kadınlar, erkeklerin egemen olduğu yerlere girebildiler, fakirler kostümlü balolara katılıp soylulara karışabildiler. Casuslar, heteroseksüel ilişkiler ve eşcinsellik, maskeler sayesinde arttı. Rahipler ve din adamları bile maskeli gezip, aykırı davranışlarda bulunmaya başladı. Sonunda, günlük yaşamdaki maskeler yasaklandı ve kullanımı da yılın sadece belirli aylarıyla sınırlandı.
Afrika maskelerinin geçmişi Paleotik çağlara kadar izlenebiliyor ve Afrika kültüründe büyük öneme sahiptirler. Sanat tarihçileri bu maskelere çok ilgi duyuyorlar ve dünyanın en ünlü galerilerinde sergileniyorlar. Maske yapmak için kullanılan ahşap parça, ilk önce kurumaya bırakılır. Eğer odun çatlarsa, bu ahşap maske yapmak için uygun değildir. “Azde” adı verilen bir alet, ahşap maskeleri yontmak için kullanılır.
Venedik Maske koleksiyonum
Birkaç tanıdığımın Afrika maske koleksiyonu yaptıklarını biliyorum. Bu maskeler bana biraz korkutucu geliyorlar. Benim de yıllardır koleksiyonunu yaptığım Venedik Maskelerim var. Venedik’e lisan ve sanat tarihi kursları için gittiğim yıllarda, büyük titizlikle elimde taşıyıp, evime getirdiğim maskeleri salonun bir köşesinde sergileyip zevkle izliyorum.
Modern hayatta maske, popüler kültürün etkisiyle karnavallarda, balolarda ya da çocuklar için üretilen çizgi film karakterlerinin görünümünde, daha çok eğlence sektöründe kullanılmaya başlandı. Venedik, Brezilya karnavallarında olduğu gibi…
2020 yılı maalesef, bazı insanların, hayatlarında ilk kez, maskelerle tanışma yılı oldu bir virüs yüzünden. Ama bu zorlu süreç mutlaka son bulacak ve insanlar maskeleri, daha eğlenceli ortamlarda ve mutlu vesilelerle kullanma fırsatını bulacaklardır...
