Kapak fotoğrafı: Kiev’de BioTexCom’un yabancı müşterileri için, taşıyıcı annelerden doğan bebeklere bakan bir hemşire

“Mathura’nın kötü kalpli kralı Kanş, kız kardeşi Devaki ve onun kocası Vasudeva’yı hapsetmişti, çünkü kâhinler ona Devaki’nin çocuğunun birgün kendisini öldüreceğini söylemişlerdi. Devaki ne zaman bir çocuk doğursa, Kanş hemen çocuğun kafasını eziyor ve öldürüyordu. Devaki yedinci çocuğuna gebe kaldığında, Tanrılar duruma müdahale ettiler. Tanrıça Yogamaya, cenini Devaki’nın rahminden aldı ve Rohini’nin rahmine nakletti (Vasudeva’nın ırmağın öte yanında yaşayan öbür karısı). Böylece bir rahimde gerçekleşen hamilelik, başka bir rahimde devam etti ve Dünyaya bir bebek geldi.”


Bir Bhagavata Purana el yazması

Okuduğumuz metin, antik Hindu döneminden kalan ve evrenin yaratılmasını, tanrıların ve kralların hikâyelerini, Hint coğrafyasını, masalları ve efsaneleri anlatan Purana’lardan “Bhagavata Purana”da yer alıyormuş. Adeta geçmişten süzülüp gelen bir taşıyıcı annelik hikâyesi, öyle değil mi?

Tarihte çocuğun önemi
Çocuklar, nesli devam ettirmeleri ve toplum içinde üstlenecekleri görevler bakımından ailenin ve toplumun devamlılığının garantisidirler. Anadolu’nun arkeolojik çivi yazılı metinlerinde çocuk sahibi olmanın önemini görürüz. Gılgamış, Enkidu ve Ölüler Dünyası adlı Sümer öyküsüne bakılırsa, insan ne kadar çocuk sahibi olursa o kadar iyi yaşarmış. Sümerlerde, evlenen çiftlerin çocuğunun olmaması durumunda adam ikinci bir eş alabilirdi, hatta kadının çocuk doğuramaması boşanma sebebi sayılırdı. Çocuk doğurmaları sınırlandırılmış olan rahibelere, evlenirken bir kız köle verilirdi. Bu kızın doğurduğu çocuklar rahibenin sayılırdı. Hatta geçmişten kalan sözleşmeler, rahibeye ait olan çeyizin ve diğer mülklerin, gelecekte köle kızın doğurduğu çocuklara nasıl miras olarak kalacağını ayrıntılarıyla belirtmektedir.

Taşıyıcı annelik
Günümüzde, bebek sahibi olamayan çiftlerin başvurduğu alternatif yöntemlerden biri taşıyıcı anneliktir. Taşıyıcı annelik iki türlü gerçekleşebilir. Bunlardan bir tanesi taşıyıcı annenin yumurtalıklarının kullanıldığı yöntemdir. İkinci yöntemde ise erkekten alınan sperm ve kadından alınan yumurta, taşıyıcı kabul edilen başka bir kadının rahmine yerleştirilir ve embriyonun gelişip büyümesi, taşıyıcı annenin vücudunda gerçekleşir. Ülkemizde yasak olan taşıyıcı annelik uygulaması, yurt dışında bazı ülkelerde gerçekleştirilebiliyor. Taşıyıcı annenin aynı zamanda biyolojik olarak bebeğin annesi olduğu yöntem, genelde ticari olarak tercih edilmiyor, zira taşıyıcı olması gereken kadınların bebeğe bağlanması ve bebeği vermek istememesi, bu durumda daha sık yaşanabiliyor. Bazen birden fazla ülkenin yasaları işin içine girince çözülmesi zor hukuk sorunları da ortaya çıkabiliyor.


61 yaşındaki anne, gay oğlu ve oğlunun eşi için bebek doğurdu, 2019
Hukuki sorunlar
Hamileliğin tehlikeli olması, şu veya bu nedenlerden kadının rahminin doğuma uygun olmaması, bazen çiftlerden ikisinin de kadın veya ikisinin de erkek olması, taşıyıcı anne aranması için geçerli olan sebeplerden. Okuduğum, bana ilginç gelen vakalardan birinde, 61 yaşındaki bir kadın, gay olan oğlu ve eşi evlat sahibi olabilsinler diye hamile kalıp bebek doğurmuştu. Sağlıklı yumurta, doğumu yapan kadının oğlunun eşi olan erkeğin kız kardeşinden alınmıştı. Şimdi, 61 yaşında bir kadının hamile kalmak amacıyla hormon tedavisi görmesi doğru mu? Doğum yapan kadın; bebeğin annesi mi, büyükannesi mi? Kâğıt üstünde hala olan kadın, gerçekte hala mı, yoksa anne mi? Bebek tüm ailenin gözbebeği, canı, ciğeri; çok ama çok sevgiyle büyüyeceğine eminim, hepsine de bol şans diliyorum, ama bu işler bana fazla karışık geliyor. Ve pek çok hukuki soruna da yol açıyorlar.


Beklenmedik durumlar
Yakın zamanda, Netflix’te “Mimi” adlı bir Hint filmi seyrettim. Küçük bir kasabada yaşayan ve Bollywood’da ünlü olma hayalleri kuran genç bir aktris adayı, kendilerine taşıyıcı anne arayan Amerikalı bir çiftin bebeğini doğurmayı kabul ediyor ancak beklenmedik olaylarla karşılaşıyor. Hamilelik sonrası yapılan testler çocuğun Down Sendromlu olacağını gösteriyor ve Amerikalı çift çocuğu istemiyor. Filmin devamını anlatmayayım, belki seyretmek istersiniz; gayet sempatik, hoş bir film, ama etik sorular, sorular... Hindistan, Tayland ve Nepal eskiden taşıyıcı anneliği kabul ederken, şimdi “kadınların yaygın olarak sömürülmesi” yüzünden yasaklamalar ve kısıtlamalar getirmiş, ancak merdiven altı uygulamalar devam ediyor.
Hindistan, 2015’e kadar taşıyıcı anne yoluyla bebek sahibi olmak isteyen yabancılar için çok iyi bir seçenekmiş, sonra yeni kanunlar yapılmış. 2018’den beri yabancılara bu hizmet verilmiyor. Sadece kısır olduğu doktor tarafından tescillenmiş Hintli çiftlere, çifte iyilik etmek isteyen evli ve çocuklu bir akrabanın taşıyıcı anne olabilmesi kabul ediliyor. Ticari anlaşmalar ve bu işten para kazanılması gayri kanuni sayılıyor.

Ukrayna ve taşıyıcı annelik
Hali hazırda gerçekleşmekte olan Rusya-Ukrayna savaşı, yükselen gaz fiyatlarından potansiyel bir nükleer savaş korkusuna kadar tüm dünyada dalgalanmalara neden oldu. Belki farkında değiliz ama taşıyıcı annelik endüstrisi de bu dalgalanmalardan nasibini aldı. Dünyada taşıyıcı annelik yoluyla bebek sahibi olmanın yasal olduğu sınırlı sayıda ülke var. Meksika, Kanada, Kolombiya, ABD’nin bazı eyaletleri, Gürcistan ve Ukrayna bu ülkelerden başlıcaları. Kanunlar her ülkede farklı. Bazı ülkeler ticari anlaşmaları kısıtlıyor - örneğin Kamboçya. Bazı ülkeler ise ticari anlaşmalara izin veriyor ama sadece kendi vatandaşlarına hizmet sağlıyor - örneğin İran. Ukrayna, bu konuda ticari anlaşmaların serbest olduğu en liberal ülkelerden biri, iyi yürüyen bir sağlık sistemi var ve her yıl 2.000’den fazla bebek, taşıyıcı anneler yoluyla Ukrayna’da doğuyor.
Sebeplerin en önemlilerinden biri fiyat. Ebeveyn olma maliyeti 40-50.000 Euro civarı. Eğer yumurta da bir donörden (üçüncü bir kişiden) alınırsa maliyet 55-60.000 Euro’ya kadar çıkıyor. Gerekirse birden fazla hamileliğin denenmesi ve bebek garantisi de olabiliyor; bu durumda fiyat artıyor. Bu rakamlar, ABD’deki fiyatlarla karşılaştırılırsa çok makul. Ukrayna, ABD’nin bazı eyaletleri gibi gay çiftlere, ya da tek başına ebeveyn olmak isteyenlere şans vermiyor, taşıyıcı annelik şansını sadece evli kadın-erkek çiftlere tanıyor; ve illa en azından bir tarafla biyolojik akrabalık istiyor, yani aynı anda hem donörden alınmış sperm, hem de donörden alınmış yumurta kullanılamıyor (ya anne ya da baba biyolojik ebeveyn olmak zorunda). Buna karşılık ülkede tamamen legal çalışan 50 kadar üreme kliniği ve çok sayıda ajans yer alıyor. (Zaten paranın çoğunu bu klinikler ve ajanslar alıyor; taşıyıcı annelere paranın çok daha cüz’i bir kısmını veriyorlar. Yine de hamilelik karşılığında kazandıkları miktar ülkedeki aylık ücretlerle karşılaştırılınca gayet ciddi.)
İkinci çok önemli sebep, Ukrayna’nın diğer Avrupa ülkelerinden farklı olarak bebekleri ebeveyn olmak isteyen anne ve babanın çocuğu olarak kaydetmesi. Evraklarda yumurta veren donörlerden veya taşıyıcı annelerden bahsedilmiyor. (Oysa ABD’nin bazı eyaletlerinde ebeveynler doğumdan sonra çocuğu evlat edinmek zorunda kalıyorlar. Üstelik fiyatlar 100.000-200.000 dolar civarı.) İki sene önce Covid çıktığında, seyahat yasakları bir krize neden olmuştu; şimdi savaş çıktı, çok daha feci bir durum oluştu.


Kiev’de yerin altında bir sığınakta Ukraynalı hemşireler ve bakıcılar bebeklerle ilgileniyorlar
Savaşın sonuçları
Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle Ukrayna dışında yaşayan ve taşıyıcı annelik yöntemine başvuran çok sayıda ebeveyn savaş yüzünden bebeklerini alamıyor. Bebeklerin bazıları doğdu, ancak sığınaklarda mahsur kaldılar. Kimi bebekler hâlâ zorlu savaş koşullarında dünyaya gelmeye devam ediyor - bazen sığınaklarda, bazen de hastanelerin bodrumlarında... Ajansların pek çoğu sağlam binaların bodrum katlarında, sığınaklarda kreşler kurmuş; bu kreşlerde hemşireler, bakıcılar anne-babalarına kavuşamamış bebeklere bakıyor. Hatta Ukrayna’nın en büyük ajansı olan BioTexCom bir bomba sığınağı satın almış ve orayı kreşe dönüştürmüş. (28 Nisan itibariyle, BioTexCom’un sekseninci savaş bebeği dünyaya gelmişti ve bakılıyordu.) Bazı hemşire ve bakıcılar Ukrayna’dan kaçma şansı bulmuşlar, yine de kaçmamışlar, çünkü bakmakta oldukları minicik bebekleri terk edememişler. Kimi anne-baba da zorlu savaş koşullarını hiçe sayıp, yabancı ülkelerden Ukrayna’ya girmeye ve bebeklerini almaya uğraşıyor, kimisi beceriyor da.


Bu şanslı çift, bombalara ve savaşa rağmen 5 günlük bebeklerini Ukrayna’dan almayı başardı

Şu an başkalarının bebeklerine hamile olan anneler çok zor durumda kaldılar. Savaş Ukraynalı taşıyıcı anneleri ülkeden kaçmak veya Ukrayna’da kalmak arasında çok zor bir seçim yapmak durumunda bıraktı. Bazıları kaçmak istiyor ama çalıştıkları ajanslar onları kalmaya zorluyor. Zira, Avrupa’nın birçok ülkesinde bebek doğuran kadın, bebeğin annesi sayılıyor. Kaçarlarsa hukuksal olarak bebek, “müşterilerinin” bebeği olmayacak. (Bu konuda uluslararası kanunlar yok, artık olmaları şart!) Bu yüzden pek çok taşıyıcı kadın Ukrayna’da savaşın ortasında kalıyor ve bebekleri doğuruyor. Tersi durum da söz konusu. Bazı ajanslar farklı bir ülkede uygun koşullar sağlıyorlar ve taşıyıcı anneleri oralara götürmek istiyorlar. Ancak Ukraynalı taşıyıcı annelerin bir kısmı evli ve çocukları var; Ukrayna ise 18-60 yaş arası erkeklerin ülkeden çıkışını yasakladı. Taşıyıcı anne adaylarının bazıları kocalarını, ailelerini arkalarında bırakmak istemiyorlar. Bu arada donuk bir sürü embriyo da arafta, muallakta kaldı. Belki de kullanılamayacaklar.
En şaşırtıcı olan da, savaşa rağmen hâlâ taşıyıcı anne talebi ile ajansları arayanlar varmış. Onlara isteklerini savaştan sonraya ertelemeleri veya başka çare bulmaları söyleniyormuş. Dünyada, bir yanda “Bu Dünyaya çocuk getirilmez” düşüncesiyle çocuk istemeyen çiftlerin bulunması, bir yandan da savaş, hastalık demeden şartları dibine kadar zorlayarak çocuk isteyenlerin olması, ne yaman çelişki...

Kaynaklar:
https://en.wikipedia.org/wiki/Surrogacy
https://surrogate.com/intended-parents/international-surrogacy/surrogacy-in-india/
https://www.hurriyet.com.tr/aile/tasiyici-annelik-nedir-tasiyici-annelik-nasil-oluyor-41544709
ESKİ MEZOPOTAMYA'DA ÇOCUK - DergiPark - Koray Toptaş https://dergipark.org.tr/download/article-file/651207
https://www.yahoo.com/lifestyle/grandma-gives-birth-61-gay-son-husband-can-baby-123844293.html
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-60835526
https://www.yahoo.com/lifestyle/how-russias-invasion-is-affecting-ukraines-surrogacy-industry-leaving-intended-families-desperate-for-assistance-170445025.html