Kapak resmi: Caroline Herschel’in bilinen tek gençlik resmi, 1770’ler

Ondan Külkedisi olması, sabah öğlen akşam evi temizleyip çamaşır ve bulaşık yapması, yemek yapıp annesine ve kardeşlerine hizmet etmesi bekleniyordu... Onun yerine -kayıp ayakkabısını bulan prensin değil ama- nebulaların, kuyruklu yıldızların ve galaksilerin prensesi oldu. Kimden mi bahsediyorum? 1.30 m boyunda, bir gözü kör, çiçek bozuğu bir kadından. İngiltere’de resmî bir hükümet pozisyonuyla onurlandırılan ve astronomi alanındaki çalışmaları için ücret ödenen ilk kadından: İsmi CAROLINE LUCRETIA HERSCHEL. Adını taşıyan bir kaç kuyruklu yıldız (en meşhuru 35P/Herschel-Rigollet), bir asteroid (281 Lucretia) ve ayda bir krater (C. Herschel) var. 2020’de ticari bir yer gözlem uydusuna da ona ithafen Caroline adı verildi.


William Herschel’in devasa teleskopu. 1789’da tamamlandığı zaman, devrinin en pahalı bilimsel aletlerinden biriydi

“Her başarılı erkeğin arkasında bir erkek vardır” denir, doğru veya yanlış. Bu kadın genellikle bir anne veya bir eştir. Ama bazen de bir kız kardeştir. 18. Yüzyılın ünlü astronomu William Herschel’in başarısının arkasında kız kardeşi Caroline Herschel vardı. Caroline Herschel’i destekleyen ve makûs kaderini değiştiren de ağabeyi William olmuştu.

Annesi onu hizmetçi olarak yetiştirdi
Caroline Herschel, 1750’de Hannover’de doğmuştu. On çocuklu müzisyen bir ailenin sekizinci çocuğuydu. Yahudi asıllı babası Isaac, Prusya ordu bandosunda obua çalardı. Annesi, okuma yazma bilmeyen cahil bir kadındı. Ağabeylerinin pek çoğu müzisyendi. 4 yaşındayken çiçek, 10 yaşındayken tifüs geçirdi; tifüsün etkisiyle büyümesi durdu, bir gözü de kör kaldı. Ailesi onun hiçbir zaman evlenemeyeceğini düşündü ve annesi tarafından hizmetçi olarak yetiştirildi. Annesi onun Fransızca öğrenmesine engel oldu, kızının dikiş-nakış öğrenirken dantel örme becerisi kazanmasını bile engelledi! Onun, herhangi bir şekilde bağımsızlık kazanmasını istemiyordu. Diğer çocukları evden ayrılırken Caroline evde kalacak ve annesine bakacaktı. Yabancı dil öğrenip mürebbiye olması veya dantel örerek hayatını kazanması ihtimalini dahi yok etmeye çalıştı. Ne var ki babası, annesinin görmediği zamanlarda kızına matematik problemleri çözmeyi ve keman çalmayı öğretiyordu. Babalarının ölümünden sonra, ağabeyleri William ve Alexander, kız kardeşlerinin İngiltere’ye onların yanına gelmesini istediler. Annelerini ancak ona bir hizmetçi tutarak ikna ettiler!


Bir sanatçının tasavvuru ile - “William ve Caroline Herschel teleskop aynası yaparken”

Bindikleri geminin direğini bile deviren bir fırtınayı da içeren zorlu bir yolculuktan sonra Caroline ve William, William’ın Bath’daki evine vardılar. Caroline, kendisinden ev işleri yapmasının beklendiğini öğrendiğinde önce sükût-u hayale uğradı. İngilizceyi sevmemiş, çok arkadaş edinememişti. Buna karşılık ağabeyinden aritmetik ve müzik öğreniyor, ayrıca bir öğretmenden dans dersleri, başka bir öğretmenden de İngilizce dersleri alıyordu. William çok sayıda müzik aleti çalan, besteler yapan bir müzisyendi (24 senfonisi vardır), kız kardeşine de enstrüman çalmayı öğretti ve sesini eğitti. Caroline bir soprano oldu. Ağabeyiyle konserler veriyorlardı ve çok mutluydu.

Caroline şarkıcı olmak istiyordu
Ağabey William Herschel’in en büyük merakı gökyüzünü incelemek, güçlü teleskoplarla uzayın derinliklerine bakmaktı. İlk başta karanlık geceleri renklendiren bu tutkusu, zamanla tüm vaktini almaya başladı. İyi bir müzisyenden iyi bir gökbilimciye dönüştü. Caroline müzik konusunda mesleki kariyer yapmak istiyordu (Hatta Birmingham’da şarkı söyleme teklifi bile almıştı) ancak ağabeyi ile beraber astronom olmak zorunda kaldı. William teleskopu ile gökleri tararken o da ağabeyine yemek yediriyor, ona kitap okuyor, astronomik katalogları kopyalıyor, ağabeyinin bulgularını yazıp sınıflandırıyordu. Herschel kardeşler göklerin sistematik sınıflandırılmasının öncüleri oldular.

William, piyasada bulunan teleskopları beğenmiyor, kendisi daha iyi teleskoplar yapıyordu (400’den fazla teleskop yapmış). O zamanın teleskopları, Isaac Newton’un 1660’larda çizdiği tasarımlara dayanıyordu, ışık prizmalarda olduğu gibi renklere bölünüyor, görüntüyü bulanıklaştırıyordu. William, John Dolland adındaki bir gözlükçü-optik bilimcinin, bu problemi iki mercekle nasıl çözdüğünü öğrendi. Sonra da, teleskop aynaları yapan bir adamdan teleskop aynası yapmayı öğrendi ve adamın alet edevatını satın aldı.

Caroline, müzik ve sanat dolu evlerinin gitgide bir tamirhane görünümünü almasına üzülüyordu. Ama ağabeyine çıraklık yapmaya başladı. Önceleri işi, teleskopun ayna ve merceklerini silip parlatmaktı. William, “Tanrı bu gök cisimlerini niye yaratıp oraya asmış ki, bu işte bir hikmet vardır, mutlaka ki güneşte, ayda ve yıldızlarda hayat vardır” diye düşünüyor ve habire göğü tarıyordu.


William Herschel Teleskopu İngiltere, Hollanda ve İspanya’ya aittir. 1987’de açıldığında, dünyanın en büyük tekli teleskopu olma unvanını kazanmıştı. Kanarya Adaları'ndan La Palma adası üzerinde bulunan Roque de los Muchachos Gözlemevi'nde bulunur

Ve, William 1781’de Uranüs’ü keşfetti
Yeni bir gezegen bulan bir müzisyen!!! Greenwich’deki Kraliyet teleskopu, Uranüs’ün bulunduğu yerde ışık bile göstermiyordu. Böylece, yaklaşık 2000 seneden sonra, Babil döneminden beri ilk kere, Kozmos’a bir gezegen eklenmiş oldu. William meşhur oldu; sonra da Kral’ın Astronomu olmak için davet edildi. Ve taşındılar. William’ın prestiji arttı, buna karşılık kazandığı para düştü, çünkü müzik hayatları da bitmiş oldu. 1782’de son konserlerini verdiler. Windsor Sarayı’na yakın bir yerde oturmaya başladılar. Kral, William’ın teleskoplarının ve rasathanesinin sponsorluğunu yapıyordu. Buna karşılık Kral, Piskopos ve misafirler gecenin beklenmedik bir saatinde gelebilirler ve William’ın koskoca teleskopuna tırmanıp, “cenneti” inceleyebilirlerdi.

Caroline tek başına ilk nebulasını buldu
1783’ün Şubatında, Caroline tek başına ilk nebulasını buldu. Aynı gece, Andromeda Galaksisi’ne komşu, onun uydusu Messier 110 galaksisini de buldu. William, kız kardeşine onun boyuna daha uygun, daha küçük, buna karşılık çok güçlü bir teleskop yaptı. Beraber çalıştılar. İkisi birlikte, bilinen nebula sayısını yaklaşık 100’den 2500’e çıkardı. William Uranüs’ten başka, Uranüs’ün uyduları Titan ve Oberon’u, Satürn’ün uyduları Enceladus ve Mimas’ı, kızılötesi ışınları (infrared), Güneş sisteminin bir bütün olarak hareket ettiğini, Samanyolu’nun biçimini, ayrıca çok sayıda bulutsuyu ve yıldız kümesini keşfetti. Özellikle birbiri etrafında dönen ikiz yıldızlarla ilgilenmiş, yaklaşık 850 ikiz yıldız kaydetmiştir.

Caroline Herschel’in üçüncü kuyruklu yıldızını bulmasının ardından Londra gazetelerinde yayınlanan bir karikatür. - “Kuyruklu yıldızları koklayan kadın filozof”, 1790

Caroline’nin hayatı değişiyor
1788’de, 38 yaşındayken, Caroline’nin hayatı değişti. 50 yaşlarındaki William, dul ve zengin bir hanımla evlendi! William’ın eşi, her ne kadar Caroline ile iyi geçinmeye çalıştıysa da, evin ve rasathanenin hâkimiyetini yeni gelen bir yabancıya devretmek Caroline’e zor geldi. Caroline yakın çevrede başka bir eve taşındı. Ağabeyi ile beraber çalışmaya devam etseler de, rasathaneyi istediği gibi kullanamaz oldu. Yine de kuyruklu yıldız keşfetmeye devam etti. 1786-97 arasında tam 8 adet kuyruklu yıldız keşfederek İngiltere’de şöhret oldu, kraliyetin bilim insanları arasına girdi ve maaş almaya başladı. O zamana kadar kullanılan Gök Cisimleri Kataloğunu, yeni buluntuları ekleyip hataları düzelterek yeniden düzenledi ve yeni bir katalog yaptı. Caroline’nin 1798’de yaptığı katalog o kadar titizlikle hazırlanmıştı ki, günümüzde bile pek düzeltilecek hata bulunamamıştır.

Sir William Herschel 1822’de öldü. Caroline, bildiği her şeyi William’ın biricik oğlu, çok sevgili yeğeni John’a öğretti. Sonra da anavatanı Almanya’ya geri döndü. Ağabeyi ile başladıkları gök haritalama işini John’un bitirmesine yardımcı olmak için bulgularını koordinat sisteminde bir daha düzenledi (70 küsur yaşındaydı, o kadar mükemmel bir iş yaptı ki Kraliyet Astronomi Derneği’nden altın bir madalya aldı).


Yaşlılığında Caroline Herschel

Pek çok ödüle layık görüldü
Doğduğu yerde ölmek istemişti. Ama döndüğüne pişman oldu. Hannover’de 98 yaşına kadar akli melekeleri tamamen yerinde olarak yaşadı. İngiltere’nin en ünlü kuyrukluyıldız avcısı ve astronomik veri derleyicisiydi, oysa parası ve ünü olsa da Hannover’de aynı oranda tanınmıyordu. 50 seneden sonra Hannover artık eski tanıdığı şehir değildi, üstelik görece kalabalık bir şehirdi, mimarisi gökleri taramaya engel oluyordu. Ayrıca yeğenleri ve akrabalarıyla da hayal ettiği kadar sıcak ilişki kuramadı. Buna karşılık boş durmadı, astronomi kataloglarını geliştirdi ve hatıralarını yazdı. Caroline’e Kraliyet Astronomi Derneği ve Kraliyet İrlanda Akademisi’nin fahri üyeliği takdim edilmiş, altın madalyalar verilmişti. Hannover’de de 96 yaşındayken, Prusya Kralı başarıları için Caroline’e Altın Bilim Madalyası verdi.


Gençliğinde Sir John Herschel

Bayrağı yeğeni John devraldı
Matematikçi, astronom ve kimyager Sir John Herschel; meteoroloji, coğrafya, botanik gibi pek çok bilim dalı ile ilgilenecek, renk körlüğünü ve ultraviyole ışıklarını tetkik edecek, bunun yanı sıra fotoğrafçılıkla ilgili buluşlar yapacak ve blueprint’in (teksir, ozalit, mavi baskı) babası olacaktı. Bununla kalmayıp yeni pek çok galaksiler bulacak ve kuzey yarımkürenin gök haritası tamamlandıktan ve annesi de öldükten sonra, eşi ve çocukları ile Afrika’ya gidip güney yarımkürenin göklerini tarayacaktı. John’un, Ümit Burnu’nda 1834-1838 yılları arasında yaptığı gözlemlerin meyvesi olan ve yaklaşık 69 bin yıldızı içeren kitabı 1847’de Caroline’nin eline geçecek, Caroline ölmeden bunu gördüğü için çok sevinecekti.

John astronomiye yaptığı katkılar için Kraliçe Viktorya’dan Baronet ünvanı alacak, kitapları Arapça ve Çince dâhil pek çok dile çevrilecek ve öldüğünde de Westminster Abbey’de Sir Newton’ın yanına defnedilecekti.

Kaynaklar:
https://madartlab.com/carolineherschel/
https://www.thefamouspeople.com/profiles/caroline-herschel-502.php
https://simple.wikipedia.org/wiki/William_Herschel
https://en.wikipedia.org/wiki/Caroline_Herschel
https://en.wikipedia.org/wiki/John_Herschel
https://www.space.com/17439-caroline-herschel.html
https://www.sciencehistory.org/distillations/a-giant-of-astronomy
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=3299442153403640&id=633864736628075
https://www.academia.edu/20537164/Caroline_Herschel_the_unquiet_heart_
https://www.americanscientist.org/article/the-inimitable-caroline
https://www.britannica.com/biography/John-Herschel