Haber fotoğrafı: “Theodor” Operasının kitapçığından
Son İsrail seyahatimde prömiyeri yapılan İsrailli Müzisyen Yonatan Cnaan’ın bestelediği, librettosu Ido Ricklin tarafından kaleme alınan “Theodor” Operasını görme fırsatını buldum. İyi ki de görmüşüm bu muhteşem eseri. Müziği, oyunu, konusu ile seyirciyi her notası ile mest eden, duygulu anlar yaşatan bir yapıt olmuş. Operanın konusunu anlatmadan önce, İsrail Milleti için Modern Çağın Peygamberi sayılan Theodor Herzl’in hayatına kısaca bir göz atalım.
Herzl’in gençliği
Theodor Herzl, 21 Mayıs 1860 yılında Budapeşte’de, zengin ve asimilasyona uğramış laik bir ailede doğdu. Viyana’da hukuk eğitimi aldıktan sonra Neue Freie Presse gazetesinde muhabirlik ve yazarlık yaptı. 1892 yılında Fransa’da yaşayan Yahudilere karşı başlayan gösterilerden çok etkilenerek ‘Anti-semitizm’ adlı bir yazı yayınladı. Bu yazı ile beraber Yahudi meselesiyle ilgili ilk defa faaliyet göstermeye başladı.
Herzl’in Yahudi karşıtlığına çözüm arayışları
Avrupa’daki Yahudi karşıtlığına, topluca din değiştirmenin bir çözüm olamayacağını anlayan Herzl, Yahudi sorununun ancak siyasi yoldan çözülebileceğine karar verip 1896 yılında “Der Judenstatt” Yahudi Devleti kitabını yazarak, bir Yahudi Devleti kurulması gerektiğini savundu. 29 Ağustos 1897 tarihinde Herzl’in çağrısı üzerine, İsviçre’nin Basel şehrinde 1. Dünya Siyonist Kongresi toplandı. Toplantı sonucunda, Yahudi devleti kurulması yönünde fikir oluştu. Theodor Herzl ve arkadaşları, farklı köklerden gelen Yahudilerin kendilerine ait topraklarda yaşamaları gerektiğine inanıyorlardı.
Sağda, yazar ve yönetmen Ido Ricklin
Herzl’in temasları
Herzl’e göre Yahudi devletinin nerede kurulacağı önemli değildi, dünyanın herhangi bir yerinde kurulabilirdi. 1903 yılında İngiliz Hükümeti Herzl’e, Yahudi Devleti için Uganda’yı vermeyi önerdi. Rus Yahudileri bu fikre karşı çıktı ve Kongre’de bu teklif reddedildi. Toprak alanları bulmak amacıyla Papa ile, Alman Kaiser’i Wilhelm ile görüşen Theodor Herzl, nihayet söz konusu bölgenin kontrolünü elinde tutan Osmanlı Sultanı 2. Abdülhamit ile görüştü. 1896 yılında İstanbul’a gelen Herzl, sonuç alamadı sonrasında 1902 yılına kadar İstanbul’a dört kez daha geldi.
Yıldız Sarayı’nda Padişah’ın huzuruna ancak 19 Mayıs 1901 yılında çıkabildi. Herzl, bu görüşmeden de sonuç alamadı, nitekim 2. Abdülhamit verdiği cevapta “Devlet-i Aliye’min satılık tek bir karış toprağı yoktur” diyordu. Görüşmeler Herzl’in ölümüne değin sürmüş ancak sonuç alınamamıştır. 1881 yılında evlendiği ilk eşinden 3 çocuğu bulunan Theodor Herzl, 1889 yılında Julie Naschauer ile evlendi.
Herzl, 3 Temmuz 1904 tarihinde Avusturya’da Reichenau an der Rax’ta 44 yaşında yaşama veda etti. Ölümünden 45 sene sonra 17 Ağustos 1949’da, cenazesi İsrail Devleti bayrağıyla örtülü bir şekilde, üzerinde bir Yahudi Devleti kurmayı düşlediği topraklara götürüldü.
Julie Naschauer ve Herzl sahnede
Theodor Operası librettosu
Yazar ve yönetmen Ido Ricklin, Theodor Herzl’in 44 yıllık yaşamının, dönüm noktalarını mercek altına almış. Dönüşümlü olarak, genç ve yetişkin Herzl’in hayat sahnelerine şahit oluyoruz bu hikâyede. İlk sahnede Herzl’i, Neue Freie Presse gazetesinin muhabiri olarak geldiği Fransa’da, Yahudi bir subay olan Dreyfus’un suçlandığı mahkemede görüyoruz. Herzl daha sonra, Viyana’da arkadaşı Paul ile kabul edildiği bir nasyonalist gençlik örgütü olan “Albia”nın toplantısında çıkıyor karşımıza. Garson bir kızın antisemit aşağılanmalarına hedef oluyor iki arkadaş. Etkileyici diğer bir sahne de, yetişkin Herzl’in Paris’te girdiği bir kilisede, papazın vaazı ve koronun ilahilerinin tesirinde kalarak bütün Yahudilerin din değiştirdiklerinin düşünü görmesi… Düşünü eşi Julie’ye anlatan Theodor, karısının öfke dolu karşı çıkışıyla sarsılıyor. Son sahnelerin biri, Wagner’in cenazesinde geçiyor. Kürsüde yazar Herman Bahr antisemit bir söylev veriyor. Çok sinirlenen Herzl, Albia kardeşlik örgütünden ayrılmak isteğini iletiyor. Paul ile Theodor utanç verici bir şekilde örgütten dışlanıyorlar. Bunun üzerine Paul kendini öldürüyor. Son sahnede, Theodor artık Yahudiler için tek çözümün, özgür bir Yahudi devletinin kurulması olduğunu anlıyor. Onu masasının başında, sayfa sayfa “Yahudi Devleti” kitabını yazarken görüyoruz.
Noam Heinz genç Herzl'i, Oded Reich yetişkin Herzl'i canladırıyor. (Foto Yossi Zwecker)
Yetişkin Theodor Herzl rolünü üstlenen Oded Reich birçok operada oynamış çok başarılı bir oyuncu. Diğer oyuncular da rollerinin haklarını vermişler. Yazar, Herzl’in hayatının kırılma noktalarını çok iyi seçmiş ve başarılı bir şekilde yorumlamış. Oyunun akışı, kaçınılmaz sona doğru gittikçe artan bir tempoyla seyirciyi sürüklüyor. Ta ki, “Yahudi Devleti” kitabının, sayfaları daktilodan, alkışlar eşliğinde yerlere saçılana değin. Bu kitabın yazılışı büyük bir mücadelenin başlangıç noktası oluyor. Tabi bu oyunu, gerçekleşmiş bir düşü, İsrail topraklarında seyretmiş olmak ayrıca seyirciyi heyecanlandırıyor.
