Yahudiler, Çin’in orta kesiminde bulunan Henan Eyaleti’ndeki Kaifeng şehrinde 1.000 yıldan uzun süredir yaşıyorlar. Bu gerçek, Kaifeng Yahudilerini Çin’deki en eski Yahudi topluluğu konumuna getiriyor. Ancak, hoşgörü ve asimilasyon, 1.000 yıldan uzun süredir var olan bu Çin Yahudi topluluğunun neredeyse yok olmasına yol açtı…
Yahudilerin Kaifeng’e ne zaman geldikleri tam olarak belli değil. Çoğu tarihçiye göre, Yahudiler buraya ilk olarak Song hanedanı (M.S. 960-1127) döneminde, İpek Yolu üzerinde bulunan Hindistan ya da Pers (günümüzde İran) topraklarından geldiler. Bu dönemde Çin halkı Yahudilere “tiaojinjiao” (etlerden siyatik sinirini çıkaran din) adını vermişti. Çünkü Yahudi yemek kuralları (kaşerut), siyatik sinirinin etlerde tüketilmesini yasaklıyordu. Bir süre sonra Ming Hanedanı döneminde İmparator, İbranice isimleri kafa karıştırıcı bulduğu için, Yahudilere sekiz soyadından birini almalarını emretti. Bugün bile Kaifeng Yahudileri soyadlarıyla tanınabiliyor: Ai, Shi, Gao, Gan, Jin, Li, Zhang veya Zhao.
En kalabalık olduğu dönemde Kaifeng Yahudi cemaatinin nüfusu 5.000 civarındaydı. Günümüzde bazı Kaifeng Yahudileri kayıp Yahudi kimliklerini gizlice geri kazanmış olsa da, bugün artık şehirde resmî, örgütlü bir Yahudi topluluğuna rastlamak mümkün değil.
Kaifeng Sinagogu
1163’te inşa edilen Kaifeng’in ilk sinagogu 1461’deki bir sel nedeniyle yıkıldı. Daha sonra orijinal binanın yerine yapılan sinagog da 1600’de gerçekleşen bir yangında yandı. Bu kez 3. defa yapılan sinagog 1642’de yine bir sel felaketinden sonra yıkıldı. Nihayet, 1860’larda bir başka sel Kaifeng’in son sinagogunu yok etti. Topluluğun son dinî lideri de aynı zamanlarda öldü.
Kaifeng Yahudileri sinagoglarında hem İbranice hem de Mandarin dilinde dua ederlerdi. İbadet ederken mavi takke (kipa) takarlardı. Komşuları da onları (‘beyaz başlıklı Müslümanlardan’ ayırt etmek için) ‘mavi başlıklı Müslümanlar’ diye çağırırdı. Kaifeng’deki Yahudiler dua ederken batıya, yani Kudüs yönüne bakarlardı.
Çin dışında yaşayan Yahudiler gibi, yüzyıllar boyunca Kaifeng Yahudileri de; Şabat ve diğer Yahudi bayramlarını kutlamak, oğullarını sünnet ettirmek, çocuklarına Çince isimlerin yanı sıra İbranice isimler vermek gibi pek çok Yahudilik uygulamasını sinagoglarının etrafında şekillendirdiler.
Earth Market Caddesi, Kaifeng, 1910. Sinagog sağdaki mağaza sırasının ötesinde yer alıyordu
Kaifeng Yahudi cemaatinin gerilemesi
Kaifeng Yahudileri yıllarca dünyadaki diğer Yahudi topluluklarından izole bir biçimde yaşamışlardı ve çok az insan onların varlığından haberdardı. 1605’te bir Kaifeng Yahudisi, Pekin’e seyahat edip orada Matteo Ricci adında bir İtalyan Cizvit ile tanışana kadar Avrupalılar, Çin’de bir Yahudi topluluğu olduğunun farkında bile değildi. Ricci’nin, Kaifeng Yahudisi ile karşılaşmalarını anlattığı anılarında, bu kişinin, “tek bir Tanrı’ya taptığını” söylediği yer alıyordu.
Kaifeng Yahudileri, 19. yüzyılın sonu veya 20. yüzyılın başı
Tarihsel olarak Çin, dünyada neredeyse antisemitizmin hiç bulunmadığı birkaç ülkeden biri olmuştur. Kaifeng sakinleri, Yahudiler ile kendileri arasında benzerlikler gördüler ve onları topluluğun bir parçası olmaya teşvik ettiler. Sonuçta, kasıtlı olsun veya olmasın, bu, daha fazla asimilasyona yol açtı.
1644’te Çin’de zorlu bir savaş ve toplumsal çalkantı dönemi başladı. Bu durum, ayrıca Kaifeng Yahudilerinin Han Çinlileriyle evlenip asimile olmaları, Yahudi dinî uygulamalarının azalmasına yol açtı. Sonunda Kaifeng Yahudileri, görünüş ve dini uygulama açısından Yahudi olmayan komşularından ayırt edilemez hale geldiler.
Daha sonra sinagogun arazisi satıldı ve Sefer Tora’lar (Tevrat ruloları) başka ülkelerdeki kütüphanelere götürüldü. Bugün artık şehirde sinagog ya da haham mevcut değil.
Kaifeng Yahudi cemaatinin eserleri
Günümüzde Kaifeng Yahudi topluluğu çok küçük olsa da Yahudi eserlerinin korunmasıyla, varlıkları iyi bir şekilde kayıt altına alınmıştır. The British Library (Britanya Kütüphanesi) envanterinde muhafaza edilen Kaifeng Sinagogu’na ait bir Tevrat rulosunun İbranice harfleri Çin karakterlerine çok benzemekte. Ayrıca, Ohio, Cincinnati’deki Hebrew Union College’ın Klau Kütüphanesi’nde İbranice ve Çince karakterle yazılmış bir Sidur (Yahudi dua kitabı) ve cemaate ait, eski İbranice el yazması Tevrat nüshası bulunmakta. Normalde Tevrat’ta sesli harfler bulunsa da, söz konusu nüshada sesli harfler rastgele yerleştirildiği için, bunlar anlamayan biri tarafından yazılmış gibi görünüyor.
Kaifeng Yahudi dua kitabından İbranice ve Çince isimlerin bulunduğu sayfa. (Klau Kütüphanesi, Cincinnati)
Yahudi köklerini yeniden keşfetmek
1980’lerin sonlarında Yahudi turistlerin Kaifeng’e gelmesi, birçok Kaifeng Yahudi’sine kimliklerini yeniden keşfetmeleri için ilham verdi. Yıllar sonra ilk kez bir dua grubu toplandı, yerel sakinler bir zamanlar Yahudilerin yaşadıkları bölgelere turlar gerçekleştirdi ve 2015’te 50 kişilik bir Pesah Sederi düzenlendi. Her şeye rağmen, Yahudiliği halka açık bir şekilde uygulama girişimi kısa sürdü.
Günümüzde Kaifeng’de Yahudi yaşamı
Bugün Kaifeng’de yaşayan 500 ila 1.000 kişi, Yahudi olduklarını iddia ediyor. Çoğu İbranice konuşmuyor, Yahudi bayramlarını kutlamıyor ya da geleneksel dinî inançlarını uygulamıyor olsa da bu Çin vatandaşları kendilerini “Yahudi” olarak tanımlıyor. Bazıları, çocukken Yom Kipur’u ve Pesah’ı kutladıklarını hatırlıyor. Yine de bugün çoğu Kaifeng Yahudisi tarafından tatbik edilen tek Yahudi uygulaması, domuz eti yememe kuralı... Yahudiliği, tam olarak uygulayan yaklaşık 100 Kaifeng Yahudisi mevcut.
Kaifeng taş yazıtlar
Tüm dinlere karşı çıkan Komünist Çin Hükümeti, 2016 yılında Kaifeng’deki mevcut birkaç Yahudi kurumunu kapattı ve küçük Yahudi topluluğunu, kutlamalarını ya da dualarını kendi aralarında özel olarak yapmaları için zorladı. Yetkililer ayrıca, Kaifeng’deki, Yahudi tarihi ile ilgili tüm kamusal işaretleri kaldırdı ve topluluk üyelerine izlendiklerini bildirdi.
Pekin ve Şangay gibi Çin’in diğer şehirlerinde, çalışmak için başka ülkelerden gelmiş pek çok Yahudi yaşamakta. Çin Hükümeti ise Kaifeng Yahudilerini, Yahudi kökenli etnik Çinliler olarak kabul etmekte. Aynı şekilde Kaifeng Yahudileri de kendilerini dünyadaki tek gerçek Çin Yahudileri olarak görmekte. Komünist Çin, Yahudiliği hiçbir zaman yetkili bir din olarak tanımamış olsa da Yahudilik yıllarca ülke genelinde gayrı resmi olarak hoşgörüyle karşılanmıştır. Ancak, son zamanlarda Kaifeng’de bu değişti ve hükümet, devlet tarafından onaylanmayan dinlere karşı bir baskı oluşturdu. Çin Hükümeti, etnik olarak Çinli grupların azınlık statüsü talep etmelerinin, sosyal ve politik istikrarsızlığa yol açabileceğini düşünüyor. Buna karşılık, Kaifeng dışında yaşayan (Çinli olmayan) Yahudiler, Çin halkı arasında Yahudiliği teşvik etmedikleri sürece, dinlerini uygulama konusunda özgürler.
Kaynak:
https://www.myjewishlearning.com/article/the-jews-of-kaifeng-chinas-only-native-jewish-community/
