Sinemanın dahi çocuğu; “Steven Spielberg”

“Ayda bir gün gök kafama yıkılır, geldiğimde, başka bir film görürüm yapmak istediğim. Bir filmi çekmeden önce oturup dört film seyrederim. Bunlar; Yedi Samuray, Arabistanlı Lawrence, Şahane Hayat, ve Çöl Aslanı.” Steven Spielberg

Filmlerle yaşayan, nefes alan ve beslenen bir yönetmen
“Yaşam için hayal ediyorum. Her zaman seyirciyi düşünmeyi severim yönetirken. Çünkü ben seyirciyim. Bir atasözümüz vardır: Bir kişinin hayatını kurtaran, bütün insanların hayatını kurtarmış sayılır.” Schindler’in Listesi (1993). “Körler ülkesinde tek gözü olan adam kral olur.” Azınlık Raporu (2002). “Ne zaman bir filme gitsem, filmin konusu ne olursa olsun, bu bir sihirdir”. Bu okuduğunuz cümlelerin sahibi sinemanın dahi çocuğu Steven Spielberg’dir.


Hollywood Bulvarı üzerinde yer alan Steven Spielberg yıldızı

Sekiz aydır üzerinde çalışmakta olduğum “100 Büyük Yönetmen Sineması” retrospektifinde hazırladığım dosyaların dokuzuncu sırasında ve dokuzuncu ayında Steven Spielberg var.
İnsanlar sinemaya eğlenmek, gerçeklikten kaçmak, kendilerini büyük ekranda yansıtılmış görmek için, ifade edemedikleri şeyleri duyma ve görme arzusu gibi nedenlerle gidiyor. Bakış açısına göre Spielberg’in filmleri bu ihtiyaçların hepsini karşılıyor.

Spielberg’in filmlerini doğru okumak
Güçlü duygularını ifade etmek için sanata yönelen insanların dünya çapında bilinirliklerinin arttığı bir gerçek. Sanatlarına kattıkları özgünlüğün meyvelerini tüm insanlık topluyorken Spielberg de duygularını film aracılığıyla işleyen bir isim olarak hafızalara kazınıyor. Amerikalı sinema yönetmeni, yapımcı ve senarist Steven Spielberg 18 Aralık 1946’da Cincinnati, Ohio’da doğuyor. 1900’lerde Cincinnati’ye yerleşen Spielberg’in baba tarafından büyükbabası ve büyükannesi Ukraynalı birer Yahudi. Spielberg’in filmlerini doğru okuduğumuzda Yahudi kimliği hakkında birçok değişen ve zaman zaman karmaşıklaşan bir duyguya sahip olduğunu görüyoruz. Belki de Spielberg’in Yahudilikle olan çelişkili ilişkisi dünyaca etkili inanılmaz başarısının sırrıdır, kim bilir? Spielberg filmlerinde Yahudi temalarını keşfetmekten çekinmiyor ancak filmlerinde Yahudilikle ilişkisi alışılmadık şekillerde ortaya çıkıyor.


1982 yapımı bilimkurgu filmi “E.T.”

İnsan yiyen bir köpek balığı, vatan hasreti çeken bir uzaylı ve Nazi avlayan bir arkeolog ve hatta dinozorlar arasında Spielberg’in Yahudi kimliği hakkında söyleyecek bir şeyleri olduğunu ifade eden bir bağlantı olabilir mi? Bir bakalım!

Rakamları Holokost kurtulanlarının dövmelerinden öğrenmek
Spielberg, Holokost’un ardından doğuyor ve rakamları Holokost kurtulanlarının dövmelerinden öğreniyor. Yönetmenimiz henüz üç yaşındayken Cincinnati’de aile masasının etrafında toplanan kadın ve erkeklerin bir soykırımdan kurtulduklarından habersiz, onları sadece büyükannesinin evine İngilizce öğrenmek için gelen, kollarında rakamlar olan yaşlı insanlar olarak görüyor. Holokost’u öğrendiğinde ise Spielberg, nur topu gibi bir travma sahibi oluyor. Babasının işi nedeniyle ailesi sürekli taşınıyor. Gidilen her yere çocuğun sürekli yeni baştan uyum sağlaması yeterince zorken Spielberg köklerinden koparılmanın ne demek olduğunu yavaş yavaş idrak ediyor. Eleştirilerinde sınır tanımayan zorbalar Spielberg’in Yahudiliğine odaklanıyorlar. Sonunda Spielberg Yahudi kimliğini utançla ilişkilendirmeye başlıyor.

Spielberg filmlerinde etnik kimliğini yansıtma analizi
Spielberg, Amerikalı yazar Peter Benchley’nin 1974’te yazdığı Jaws romanını okuyor ve kasaba halkını değil, köpekbalığını desteklediğini söylüyor. Her şeyin yolunda gittiği sahil kasabasında Jaws tipik bir yabancı, çünkü ve ardından Jaws filmini çekiyor.


1975 yapımı gerilim filmi “Jaws”

Her ne kadar bazı eleştirmenler köpekbalığının komünizmin bir sembolü olduğunu söyleseler de aslında Spielberg yüzyıllar boyunca Yahudilerin çektiği yalnızlığa gönderme yapıyor. Köpekbalığı, filmin ilerleyen zamanlarına kadar ekranda görünmüyor. Seyirci onu fazla görmediği için zaten korkutucu buluyor. Kasabalılar köpekbalığına karşı mücadelelerinde, Yahudi olduğu çok ima edilen uzman bir okyanus bilimci olan Matt Hooper’ı işe alıyorlar. Hiçbir yerde tam olarak hoş karşılanmayan, kasabadan kasabaya seyahat etmeye lanetli, ünlü Gezgin Yahudi Hooper sonunda kasabayı kurtarıyor ama hiçbir zaman kasabanın bir parçası olmuyor. Spielberg 1977’de Close Encounters of The Third Kind “Üçüncü Türden Yakınlaşmalar” filminde yabancılaşma temasına geri dönüyor. İlhamını da İbranice Tevrat’tan alıyor. 1982 yapımı bilimkurgu filmi “E.T. the Extra-Terrestrial”da Spielberg bu defa yabancılaşma temasının altını itinayla çiziyor. Film, Spielberg’in kendisinden esinlendiği Elliott adında yalnız bir çocukla arkadaş olan, memleketine hasret çeken bir uzaylının etrafında dönüyor. Spielberg E.T.’nin sonuçta bir “azınlık hikâyesi” olduğunu belirtiyor. Spielberg E.T.’den dört yıl sonra, Amerika’ya göç eden Rus-Yahudi bir ailenin hikayesini anlatan “An American Tail”i çekiyor. Bazı eleştirmenler Spielberg’in “An American Tail”de “kendini ilan etmek istemeyen bir Yahudi benzetmesi” ve “etnik mirasından korkan” biri olarak eleştiriyor. Filmde ana karakter asimile oluyor. Film “herkes gibi olmak için” “etnik yüklerin” atılması gerektiğini kavramsallaştırıyor.


1981 yapımı macera ve aksiyon filmi “Indiana Jones”

“Raiders of the Lost Ark – Kutsal Hazine Avcıları” Indiana Jones filmi ise Spielberg’in kariyerinde bir dönüm noktası oluyor. Yahudi filmi değil de Yahudilik hakkında konuşan filmler yapmaya devam ediyorken Spielberg ikinci eşi nedeniyle etnik kimliğiyle yüzleşiyor. Yahudi olmanın ne anlama geldiğini derinlemesine ve açık bir şekilde incelemek zorunda kalıyor ve en ünlü Holokost filmi “Schindler’in Listesi” ortaya çıkıyor. Spielberg daha sonra “Schindler”i çekmenin hayatını değiştirdiğini şöyle ifade ediyor: “Kişisel hayatımla yüzüme vuruldu. Yetiştirilme tarzımla, Yahudiliğimle. Büyükbabam ve büyükannemin bana Şoa-Holokost hakkında anlattığı hikâyelerle. Yahudi olmanın kuşaklar arası travmayı işlemekten çok daha fazlası var. Kimliğinizle ilgili karmaşık hislerinizle yüzleşmenizi zorlayan hiçbir şey, halkınızı yok etmek için inşa edilmiş bir ölüm kampında durmak kadar zorlayıcı değildir.” Ve “Schindler’s List” Spielberg’e ilk Oscar’ını kazandırıyor.


Schindler’in Listesi / Türü: Dram, savaş, tarih / Yapım tarihi: 1993, ABD / Süresi: 195 dakika / Yönetmen: Steven Spielberg / Senaryo:Thomas Keneally / Uyarlama: Steven Zaillian / Yapımcı: Branko Lustig, Gerald R. Molen, Steven Spielberg / Oyuncular: Liam Neeson, Ben Kingsley, Ralph Fiennes / Orijinal dili: İngilizce, İbranice, Almanca, Lehçe

Zor soruları sorabilen yönetmen
Spielberg filmlerinde ağır konuları keşfetmekten kaçınmıyor. Kendine özgü tüm o yabancılaşma, utanç, yabancı olmanın acısı, sindiremediği etnik kimliğiyle yüzleşmesi Spielberg’in filmlerinde hayatın hem güzel hem de karmaşık oluşunu onurlandırıyor. Travmayı umutla, acıyı sevgiyle dengeleyen Spielberg’in filmlerinde konu ne olursa olsun filmin gizli bir sosu var; “Soru sorabilmek, merak etmek” ve Spielberg zor soruları sorabilen bir yönetmen olarak hafızalara kazınıyor. Spielberg filmografisindeki tarih sırasını takip ederek filmlerini izlerseniz sizler de yaşama dair sormanız gereken doğru sorulara ulaşacaksınız. Keyifli seyirler. Sine / Yorum’dan dostlukla.

Steven Spielberg filmografisi
Fabelmanlar (2022)
Batı Yakası’nın Hikâyesi (2020)
Başlat: Ready Player One (2018)
Casuslar Köprüsü (2015)
Under the Dome (2013) (TV Dizisi)
Lincoln (2012)
Savaş Atı (2011)
Süper 8 (Yapımcı olarak) (2011)
Tenten’in Maceraları (2011)
Transformers: Ayın Karanlık Yüzü (Yapımcı Olarak) (2011)
Transformers: Yenilenlerin İntikamı (Yapımcı olarak) (2009)
Indiana Jones ve Kristal Kafatası Krallığı (2008)
Transformers (Yapımcı olarak) (2007)
Atalarımızın Bayrakları (Yapımcı olarak) (2006)
Dünyalar Savaşı (2005)
Münih (2005)
Terminal (2004)
Sıkıysa Yakala (2002)
Azınlık Raporu (2002)
Yapay Zekâ (2001)
Er Ryan’ı Kurtarmak (1998)
Amistad (1997)
The Lost World: Jurassic Park (1997)
Schindler’in Listesi (1993)
Jurassic Park (1993)
Kanca (1991)
Daima (1989)
Indiana Jones: Son Macera (1989)
Güneş İmparatorluğu (1987)
Geleceğe Dönüş (1985) (Yapımcı olarak)
The Color Purple (1985)
Indiana Jones: Kamçılı Adam (1984)
E.T. (1982)
Raiders of the Lost Ark (1981)
1941 (1979)
Üçüncü Türden Yakınlaşmalar (1977)
Jaws (1975)
Sugarland Ekspresi (1974)
Bela (1971)
Amblin’ (1968)
Firelight (1964)