Cumhuriyet’in kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk de devrin tüm liderleri gibi fotoğraf sanatına büyük bir ilgi duymuştur. Bu yüzdendir ki, kendisinin birçok fotoğrafı mevcuttur. Hiç kuşkusuz ki, “Cumhuriyet Devrimleri”ni anlatmanın en kolay yolu fotoğraf ve filmlerdir.
Mustafa Kemal Atatürk de bunun bilincinde olduğu için gittiği yerlere sık sık fotoğrafçılar davet etmiş, hatta aşağıda kimliklerini paylaşacağımız isimler kendilerini, “Atatürk’ün fotoğrafçısı” diye tanıtır olmuşlardır.
Alfred Simes
İzmirli Levanten bir ailenin çocuğu olan Simes, 1909 tarihinde İzmir’de doğdu. 1932 yılında Mustafa Kemal Atatürk’le Ankara’da parfüm satan bir Fransız’ın dükkânında karşılaşan Simes, 1933-1935 yılları arasında foto-muhabirliği eğitimi aldı. Gazeteciliği bıraktıktan sonra amatör olarak fotoğrafçılığa devam etti. 1937’de Atatürk, askerî manevraları denetlemek ve Mussolini’nin Ege Adaları sahipliği ile Türkiye’yi işgal edeceği izlenimini kırmak amacıyla hasta olduğu halde İzmir’e geldi. Trenden inen Atatürk, fotoğrafını çeken Alfred Simes’i görünce çok şaşırdı.
Atatürk: “Burada ne yapıyorsunuz?”
Simes: “Beni siz davet ettiniz!”
Atatürk: “Sizi davet mi ettim?”
Simes: “Neden ki, devletimiz çağırdı.”
Atatürk duyduklarından hoşnut oldu. Simes çekim için kamerayı ayarlamaya başladığı sırada durmasını söyledi. Simes olumsuz bir tepkiden korkuyordu, ancak Atatürk kravatını düzelttikten sonra ‘şimdi çekebilirsin’ komutunu verdi.
Ramazan Çeltik
Hakkında çok fazla bilgi olmasa da Ramazan Çeltik’i de listemize aldık. Ramazan Çeltik, Mustafa Kemal’in vefatının halka duyurulmasından itibaren Dolmabahçe Sarayı çevresinde fotoğraflar çekmiş ve bunları da “Ebedi Şefimiz Atatürk’ün İstanbul ve Ankara’daki Cenaze Töreni Fotoğraf Albümü” adlı bir albümünde toplamıştır. Mustafa Kemal Atatürk’ün cenaze merasimine dair en yoğun foto-bilgi içeren albüm bu albümdür.
Moiz Meşulam
1912 doğumludur. Adana Hahambaşılığı da yapan akrabası Garson Mizrahi’nin (aslen bir gözlükçü olan) Foto Rekor adlı fotoğraf stüdyosunda 1926’dan 1952 yılına kadar fotoğrafçılık yaptı; daha sonra manifaturacılıkla uğraştı. Fotoğrafçılık yaptığı yıllarda Mustafa Kemal Atatürk’ün Adana’ya seyahati sonrasında onun daha sonradan ikonlaşacağı iki kareyi kayda aldı. Meşulam, aynı zamanda resim becerisi olduğu için siyah beyaz çekilen fotoğrafları Castel kalemle boyuyordu. II. Dünya Savaşı zamanında yeniden askere alındı ve askeri film dairesinde görev yaptı. Kendisi o günü şöyle anlatıyor:
“O gün çok heyecanlıydım. Tren Garı’nda mahşeri bir kalabalık vardı. Ata’nın trenin penceresinden bakarken çektiğim fotoğraf daha sonra poster olarak çoğaltıldı, bazı ders kitaplarına konuldu. (...) Atatürk’ün Adana’da fotoğraflarını çektikten bir yıl sonra, cenaze törenine de gittim. Sadece Türkiye’den değil, dünyanın dört bir yanından insanlar akın akın Ankara’ya gelmişti. Cenaze töreninde de fotoğraflar çektim.”
Foto Cemal
Asıl adı Cemal Yalkış’tır. 1903-2001 yılları arasında yaşayan Yalkış, 1919’dan 1981 yılına kadar İzmir’de fotoğrafçılığı sürdürdü. Çektiği İzmir fotoğrafları dönemin popüler kartpostallarına malzeme oldu. Mustafa Kemal Atatürk ile çeşitli zamanlarda fotoğrafla buluşma şansına erişti.
“Atatürk fotoğraflarını, evvela 1927 İzmir Manevralarında çektim. Sonra Atatürk, Akhisar Belediye balkonundan halka hitap etti. O resimleri 1. Kolorduya çektim. Kolordu onları aldı albüm yaptı, Atatürk’e verdi...
O resimleri Atatürk’e yetiştirmek için banyo etmemiz gerekti ama geceydi; belediyeye rica ettik, gece yarısı bir dükkân buldular, o dükkânda banyo ettik... 1934 yılında İran Şahı geldi o zaman da ben çektim, gazeteye verdim bastılar...”
Foto Resne
19 Haziran 1875’te İstanbul’da doğdu. Asıl adı Rahmizade Bâhâeddin, soyadı kanunu sonrasında Bahaettin Rahmi Bediz oldu. Hareket Ordusu’nun önemli kumandanlarından Resneli Niyazi’ye olan hayranlığından olayı “Foto Resne” olarak bilinmektedir.
Bu çalışmayı hazırlamamda yardımcı olan Yapı Kredi Yayınları, Levantine Heritage, TBMM Açık Erişim, Atatürk Kitaplığı, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Esat Nedim Tengizman Blogu, MustafaKemalim Sayfası, İşte Atatürk Sayfası, Albert Mizrahi, Dr. Vitali Meşulam ve ayrıca Marion kullanıcı adlı Twitter takipçime sonsuz teşekkürler.
Kaynakça
Adana’da törenler - Adana Valiliği - 2013
Belge ve Fotoğraflarla Atatürk’ün Hayatı - Osman Bircan - 1993
Fotoğraflarla Atatürk - Genelkurmay Başkanlığı - 2011
Atatürk Fotoğrafları Albümü - Hanri Benazus - 2008
Rifat Bali - Adana Yahudileri - 1993
Albert Kahn Arşivi
Cama Yazılan Tarih -
Resimleriyle Mustafa Kemal Atatürk - Kurtuluş Basım - 2005
Kemal Saltuk - Foto Cemal ve Mihriye Hanım (video söyleşi) - 2018
Girit’ten İstanbul’a Bahaettin Rahmi Bediz -Seyit Ali Ak- 2004
Kuvâyi Milliye - Nazım Hikmet Ran - 2002
