Ergenlik törenleri, eski zamanlardan günümüze, yaşamın bir döneminden diğerine taşıyan eprövler oluşturarak, gençlerin hayatlarında çok temel bir yer edinirler. Kişinin çocukluktan yetişkinliğe, bireylikten aile olmaya, ferdilikten kolektife geçişi olarak da tarif edilen geçiş dönemleri, doğum, sünnet, askerlik, evlilik, çıraklık, kalfalık, ustalık, ölüm gibi hayatın safhaları ve mesleki uzmanlaşmayı da kapsar.
Hayatın başlangıcından bitişine dek her sosyal ortamda karşılaşılan bir unsur olarak geçiş dönemleri, yeni sosyal konuma kabul törenlerini, bu törenlerde uygulanan erginlenme1 (inisiyasyon) eprövleri2 ile söz konusu geçişe/erginlenmeye yardımcı olmak maksadıyla tatbik edilen ritüelleri de içerir. Latincedeki ‘initium’ (yola koyulmuş, başlamış) sözcüğünden türemiş olan ‘initiation’ (inisiyasyon), bireyin kendini gerçekleştirme, yetkinleşme sürecindeki ilk adımı atmasını sağlama ve kendi özünde bulunanları eyleme dökmesine yardımcı olma anlamında kullanılır.
“‘Ayin nedir?’ diye sordu Küçük Prens, ‘Bu da çok unutulmuş bir şey’ dedi tilki. Oysa, bir günü diğer günlerden farklı kılan şey budur.” Antoine de Saint-Exupery
Günümüzde, içinde yaşadığımız toplum, her biri ayrı değerlere, tutumlara ve inançlara sahip birçok farklı birimlere bölünmüş durumda. Erginlenme sırasında eğitsel anlamda aktarılacak evrensel düzeyde ‘ezoterik’ bilgiler dizgesi eski önemini korumuyor. Bu farklılık, topluluktan çok bireye ağırlık verilmesinden kaynaklanıyor belki de. Çağdaş insan, yaşamındaki bu temel olayları (doğum, evlenme, ölüm gibi) belirlemek için ritüellere bağlılığını sürdürüyor ancak bu törenleri çok daha edilgen bir tutum içinde ve genellikle yaşadığı deneyime yabancılaşmış bir biçimde uyguluyor. Geniş bir topluluğun psişik gereksinimlerini karşılamak için düzenlenmiş olan bu uygulamaların toplumsal bilinç ile bağlantısı tümüyle silinmiş durumda. Ritüellerin içeriğindeki semboller, çağdaş kültür değerleri arasında varoluş anlamlarını yitirmeye yüz tutuyor.
Çok Tanrılı Dinlerde Ergenlik
Tanrıça Juventus’un, gençliği simgeleyen ve koruyan bir tanrıça olarak varlığı, o dönemlerde de genç ve yetişkinlik döneminin ayrılmakta olduğunu gösterir.3
Şamanlarda ve Paganlarda Ergenlik
Eski kadim Şaman inançlarında ve paganizmde bir kızın veya genç erkeğin ergenleşmesi, aileden bağımsızlaşarak ‘birey’ olma yolunda ilk adımı atmasını simgeler. Beraberinde olgunlaşma ve bireyselleşme hem kendi hem toplum adına verimli bir kişi haline gelmeyi temsil eder. Adaylara ilk ezoterik ve kadim sırlar bu süreçte aktarılır: cinsel enerji, cinsellik, doğum, şifa, büyü vb. Bazı kabilelerde bu tören olana kadar kişilerin bir ismi dahi olmaz. Aday bir av veya başarı ile ismini kazanmayı hak etmek zorundadır.
Aborjinlerde Ergenlik: Walkabout
Eski zamanlardan kalma Aborjin yetişkinliğe kabul ritüelinde, çöl boyunca ruhsal bir yürüyüş vardır. Geniş çevreler tarafından ritüel ‘walkabout’ olarak bilinse de daha sonraki yıllarda kavram ‘geçici hareketlilik’ (temporal mobility) olarak değiştirildi. Çünkü walkabout sözcüğü, Avustralya kültüründe küçük düşürücü bir anlama sahip. Bu epröv, Avustralya’da yaşayan Aborjin halkının 10-16 yaş aralığındaki ergenlerini, yetişkinliğe ulaştıracak zorlu bir çaba gerektirir. Altı ay süren yolculuk boyunca, ergen tek başına yaşamalı ve hiçbir destek almadan ıssız bir arazide hayatta kalmalı. Bu deneyim süresince yalnızca mental ve fiziksel olarak kendilerini kanıtlayanlar yola devam edebilir. Gruptaki yaşlıların, ergen kişinin yola devam edip etmeyeceği konusunda söz hakkı vardır. Yürüyüşten önce, deneyimli grup üyeleri adaylara seremoni ve genel olarak yetişkinliğin nasıl bir şey olduğuna dair bilgi ve tavsiyelerde bulunur. Ergenlikten yetişkinliğe geçmeyi başaranların vücutları boyanır ve çeşitli süslerle süslenir. Kimi zaman da vücutlarına kalıcı semboller ya da dövmeler çizilir. Walkabout’un asıl amacı yürümek ve hayatta kalmak olsa da yetiştirilmiş kişi, kendini tanıma ve hayatı düşünme (tefekkür) konularında da emek sarf etmek zorunda. Ergen genç, cesur ve ruhsal kılavuzlarıyla iletişim halinde olmalıdır. Yolculuk sırasında ergenin, atalarının şarkılarını söyleyerek onlardan manevi destek aldığına, harita, radyo ve pusula gibi modern araçların yokluğuna rağmen ruhsal bir güç tarafından yönlendirildiğine inanılır. Walkabout, kendini tanıma ve değerlendirme için çok özel bir süreçtir.4
Çinlilerde Ergenlik: Guan Li
Çin’de ergenlikten yetişkinliğe geçiş, yarı dinsel yarı seküler bir törenle kutlanır. Yahudilikte yapılan Bar-Mitzva’yı andıran bu törenin erkek çocuğu için olanına Guan Li, kız çocuğu için olanına Ji Li adı verilir. Literatürde genel olarak ‘Guan Li’ adıyla geçince her iki cinsi de kapsadığı kabul edilir. ‘Li’ sözcüğü, Konfüçyüsçü metinlerde sıklıkla karşımıza çıkar ve Antik Yunanlıların ‘telos’ diye adlandırdıkları, ‘ilke, amaç, yol, rasyonalite, ırmak yatağı’ gibi anlamlara gelir.
Törenin yapılma amacı ergenlik çağını geride bırakan çocuğun, kendisini o günlere getiren anne-babasına teşekkür etmesi ve sorumluluk sahibi bir birey olarak topluma karışması olarak özetlenebilir. Tören sırasında anne-babalar ellerinde uzun beyaz bir pelerinle çocuklarının yanına gelirler ve yeni pelerini, elbisenin üzerine giydirirler. Erkeklerin pelerinlerinin üstüne bordo bir kuşak, bordo kuşağın üstüne de kırmızı bir ip bağlanır. Kızların cüppesi pembe çiçeklerle süslenir. Onların bellerine de pembe bir kuşak, ardından da bu kuşağın üstüne kırmızı bir ip bağlanır. Tapınaktan çıkan ergenler, bu pelerinleri giyerek ergenliğin üzerine erginliği (yetişkinliği) eklemiş olurlar. Anne babaya saygıda kusur etmeyeceklerine, topluma yararlı birer insan olacaklarına, Konfüçyüs’ün öğretilerine sadık kalacaklarına dair hep bir ağızdan ant içerler.5
Pumilerde Erginlik
Pumi (Çin’in güneybatısındaki Yunnan eyaletinin kuzeybatısında yaşayan etnik grup) çocukları 13 yaşına vardıklarında, erkekler için ‘pantolon giydirme’, kız çocukları için ‘etek giydirme’ töreni (yetişkinlik çağına geçiş töreni) yapılır ve genellikle Yeni Yıl Bayramı döneminde düzenlenir.
Genelde anne ya da dayının başkanlık ettiği tören sırasında aile üyelerinin hepsi alevlenmiş mangalın etrafında otururlar. Yetişkinlik çağına gelen çocuk, mangalın ön tarafındaki kutsal direğin yanında oturarak bir ayağını yağlı domuz eti üzerine, diğer ayağını ise hububat çuvalı üzerine basar. Pumilere göre, yağlı domuz eti zenginliğin, hububat ise bereketli mahsulün sembolüdür. Dolayısıyla bunlar, çocuğun büyüdükten sonra yiyeceğinin ve giyeceğinin bol olduğu mutlu bir yaşam sürdürmesi dileğini simgeler.
Yetişkinlik çağına varan çocuk erkek ise, sağ elinde bıçak, sol elinde gümüş para tutulur. Pumilere göre, gümüş para hayat yolunun, bıçak ise kahramanlığın simgesidir. Eğer çocuk kız ise, sağ elinde küpe ve bilezik türü süs eşyaları, sol elinde ise çuval bez tutulur. Bu, aile yetkisine sahip olması ve çalışma yükümlülüğünü üstlenmesi gerektiğini simgeler. Kız, ayrıca din adamının başkanlığında Ocak Tanrı’sına ve atalarına ibadet eder. Kızın dayısı ya da annesi, kızın uzun elbisesini çıkartarak, ona kısa ceket ve pilili etek giydirir. Daha sonra herkes hediye vererek, genç kızı kutlar.
Erkek ya da kız çocuklar Ocak Tanrısı’na, akrabalarına ve arkadaşlarına secde ederler, içki sunup teşekkür ederler ve bundan sonraki hayatlarında da onların korumaları ve yardım etmeleri isteğini dile getirirler. Törenden sonra yetişkinlik çağına geçen bu gençler artık kolektif üretim çalışmalarına ve çeşitli sosyal faaliyetlere katılabilirler.
Japonlarda Ergenlik: Seijin No Hi
Japonya’da yeni yılın ikinci pazartesi günü, yirmi yaşına gelmiş gençler için ‘Ergenlik Günü’ olarak kutlanır. 20 yaş, yetişkinliğe geçiş, sorumluluk sahibi olma, oy kullanma, sigara ve içki içebilme yetkisine sahip olma gibi anlamlar taşır. Yeni yetişkinleri onurlandırmak için yerel yönetimler, ‘yetişkin töreni’ olarak adlandırabileceğimiz (seijin shiki) organizasyonları düzenlerler. 20 yaşına girenlere davetiye gönderilir ve tören sırasında küçük hediyelerle gençler kutlanır. Tören sonrası ise, arkadaş arasında düzenlenen küçük partiler düzenlenir. Genç kızlar bu törene özel kimonolarıyla (evli bayanların giydikleri kimonodan daha uzun kolluklara sahip furisode isimli bir kimono çeşidi), erkekler ise günümüzde genellikle takım elbiseleriyle katılıyor, koyu renkli kimono giymiş erkeklere rastlamak da mümkün...6
Yahudilikte Ergenlik
Bar-Mitzva
İbranicede ‘Bar’ oğlan, ‘Mitzva’ ise uyulması gereken kurallar anlamına gelir. Yahudilikte bu gün, 13 yaşındaki erkek çocuğunun ergenliğe geçişinin ilk adımı olarak kabul edilir. Yahudi toplumunun bir üyesi olmaya hak kazanan çocuk bundan sonra dinî sorumlulukları dahil kendi yaşamından, yaptıklarının sonuçlarından sorumlu tutulur. Bu dönem, küçüklükten itibaren öğretilen değerleri daha iyi kavradıkları ve daha iyi bir insan olabilmek için sorumluluk üstlendikleri bir sürecin başlangıcıdır.
Bat-Mitzva
Yahudilikte kız çocukları için yetişkinliğe geçiş olarak Bat-Mitzva töreni yapılır. 12 yaşına gelmiş her kız çocuğu artık davranışlarından sorumlu sayılır. Kızlar, ergenlik dönemlerine erkeklerden bir yaş önce girerler çünkü, kızların doğası gereği fiziksel ve duygusal olgunlaşmaları erkeklerden önce tamamlanır ve erişkinliğin özelliklerini benimseyecek duruma gelirler.
Müslümanlıkta Ergenlik
Müslümanlar ergenlik töreni olarak erkek çocuklarına sünnet geleneğini uygularlar.
Alevilikte dine/yola giriş ritüeli, aynı zamanda bilinçli bir kültürleme örneği olarak değerlendirilebilir. Kültürleme, insanın çocuk veya ergin olarak kendi kültüründe etkinlik kazanması ve eğitim süreci sırasında karşılaştığı bilinçli ve bilinç dışı şartlandırmalar olarak tanımlanmaktadır. Kültürleme sürecinde bireye erken yaşlarda bilinçli olarak öğretilen bilgiler, çocuğun gelecek yaşamında derin ve kalıcı etkiler oluşturur. Yola giriş ritüelleri sonrasında çocuk, yeni bir statüyle topluma dönüş yapar. O, artık ergin bir Alevi birey olarak kabul edilmekte ve hatta dinî ritüellere katılabilmektedir. Bu özellikleri bakımından, amcalık geleneği yaşayan çoğu ilkel toplulukta da varlığını sürdüren erginlenme ritüellerine benzetilebilir.7
Dipnotlar
1 Erginlenme: Bir konu üzerinde aydınlanıp gerekli temel bilgi ve becerilerle donanarak ergin ve yetişmiş olma durumu.
2 Epröv: Yaşam sınavı, imtihan.
3 www.egekisiselgelisim.com.tr
7 www.hbvdergisi.hacibayram.edu.tr
