Ladino müziğinin en önemli yorumcularından besteci, müzisyen ve şarkıcı Flory Jagoda, 29 Ocak’ta, yaşadığı Virginia eyaletinde 98 yaşında yaşama veda etti.

Yahudi asıllı gitarist, besteci, şarkıcı ve söz yazarı Flory Jagoda, Judeo Espanyol (Ladino) dilinde Sefarad şarkıları, Boşnak halk türküleri, bestesi “Sevdalinka” ve yorumlarıyla tanındı.

Hayatı
Flora Papo, 1923 yılında, o dönemde krallıkla yönetilen Yugoslavya’nın Saraybosna kentinde dünyaya geldi. Anneannesi Dora ve annesi Roza Altaras’ın evinde tamamen Ladino kültürü ile yoğrulmuş bir çocukluk dönemi geçirdi. Annesi, müzisyen eşi Samuel Papo’dan boşanınca, boşanmanın skandal olarak nitelendiği bir dönemde ailesi tarafından gönderildiği, Vlasenica adlı kasabaya taşındı. Roza Altaras orada, kendisi gibi bir Sefarad olan Michael Kabilio ile tanıştı ve evlendi. Daha sonra Flory ile birlikte, Kabilio’nun kravat işi yaptığı Hırvatistan’ın Zagreb şehrine yerleştiler. Flory orada iyi okullara ve bale kurslarına devam etti. Evde piyano ve akordeon dersleri aldı ve iyi derecede çalmayı öğrendi. Üvey babası ona doğum gününde “Hohner” marka bir akordeon hediye etmişti. Yaz tatillerini Saraybosna’daki anneannesi Dora Altaras’ın yanında geçirir, teyzeleri ve kuzenleriyle aralarında (“En Cidyo”) -Yahudice- konuşurlardı.



Naziler, Yugoslavya’yı işgal edince
Naziler, Nisan 1941’de Yugoslavya’yı işgal ettiğinde, üvey babası (Flory onu gerçek babası gibi görürdü) 16 yaşındaki Flory’yi, sahte kimlik belgeleri kullanarak -ve sarı Yahudi yıldızını ceketinden sökerek- Split’e gönderdi. Yanında tek bir valiz ve akordeonu vardı. Çok az paraları olduğu için kızı trene biletsiz sokmuştu. Flory’ye, yol boyunca akordeonu (Sırpça: harmoniku) ile şarkı söylemesini tembihledi. O sırada Split, İtalyanların işgali altındaydı.
Genç kız yolculuk sırasında, güzel sesi eşliğinde söylediği Sırp ve Boşnak şarkıları ile bütün yolcuları hoşnut ettiği kadar, bilet kontrolörünü de etkiledi. Adam durup uzun uzun onu gülümseyerek dinledikten sonra, biletini istemeden geçip gitti.
Ailesi birkaç gün sonra Split’te ona katıldı. Kısa bir süre orada kaldıktan sonra da, Nazilerden kaçan diğer Yahudilerle birlikte, Hırvatistan kıyılarındaki çeşitli adalara taşındılar. Flory ve ailesi 1943 sonbaharına kadar Korcula Adası’nda kaldı. İtalya’nın teslimiyetini takiben, Korcula’daki Yahudiler, İtalyan askerlerinin yardımıyla bindirildikleri balıkçı tekneleriyle, İngiliz ordusu tarafından tamamen kurtarılmış olan İtalya’nın Bari şehrine gittiler.

Harry Jagoda ile tanıştı
İtalya’da, müttefiklerin askerî ofisinde tercüman olarak çalışırken, Harry Jagoda adlı Yahudi asıllı bir Amerikan askeri ile tanıştı ve ona âşık oldu. Bari’deki büyük sinagogda Yugoslavya’dan gelen Yahudi mülteciler ve Yahudi asıllı müttefik askerlerin katıldığı bir törenle evlendiler. Flory’nin gelinliği, asker olan nişanlısı Harry’nin temin ettiği ipek bir beyaz paraşüt bezinden dikilmişti.
1946 yılında bir savaş gelini olarak ABD’ye -Harry’nin memleketi Youngs Town Ohio’ya- gitti ve orada eşinin Aşkenaz olan ailesi tarafından sevgiyle karşılandı. Daha sonra da ömür boyu yaşadıkları Kuzey Virginia’ya taşındılar. Orada dört çocukları oldu: Betty (1947), Elliot (1949), Andy (1952) ve Lori (1959).
2008 yılında doktor oğlu Elliot (59) ve eşi Harry’yi peş peşe kaybetti.
Flory’nin ailesinden 41 kişi dâhil olmak üzere, Saraybosna’daki Sefarad topluluğu ve çevresindeki Yahudi toplulukları, II. Dünya Savaşı’nda neredeyse tümden yok edildi. Ailesinden, sadece kendisi, annesi ve bir kuzeni hayatta kalabildi.


“Kantikas de mi Nona”
Jagoda yıllar içinde, çocukluğundan itibaren onu çok etkileyen Sefarad şarkılarını söyleyip etrafına öğretmeye ve bu ezgileri kayıt altına almaya başladı. İlk kayıtlarını “Kantikas de mi Nona” (Ninemin Şarkıları) adı altında yayınladı. Bu şarkıların tümü anneannesinden öğrendiği Ladino şarkılardı. İkinci stüdyo kaydı “Memories of Sarajevo”nun (Saraybosna’dan Hatıralar) kaydının ardından, torunları için yazıp bestelediği Ladino şarkılarından oluşan CD’yi - “La Nona Canta” (Büyükanne Şarkı Söylüyor) yayınladı. Bu CD’nin içinde yer alan ve Hanuka bayramı için bestelediği “Ocho Kandelikas” (Sekiz Küçük Mum) adlı şarkı, dünyadaki bütün Sefarad cemaatleri arasında çok popüler oldu ve dilden dile şöhret kazandı. O yıllarda davet edildiği İspanya, İtalya ve Yugoslavya’ya giderek konserler verdi.
Flory, “Arvoliko” (Küçük Ağaç) adlı şarkının, son kaydı olacağını bildirdi. Bu şarkı, Bosna’da yaşayan -annesinin mensubu olduğu- Naziler tarafından 41 kişinin katledildiği Altaras ailesinden ve onların kabrini temsil eden toplu mezarın başındaki, simge kabul ettiği küçük ağaçtan bahseden hüzünlü bir şarkıydı. Yaptığı dört CD kaydının, hayatının dört müzik aşamasını temsil ettiğini belirtti. 2006’da Ramon Tasat ile “Kantikas de Amor i Vida: Sefaradik Düetler” adıyla bir dizi düet kayda aldı.
Sefaradların dili Ladino ya da Judeo Espanyol, nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya kaldığında, özellikle müzik konusunda bir yeniden doğuş başladığında, Flory Jagoda bu hareketin öncülerinden oldu, müzisyenlere liderlik etti.
2002 yılında Flory Jagoda, Ladino dilinde söylenen Sefarad şarkı geleneğini aktarmaya yönelik çabalarından dolayı Ulusal Sanat Vakfı’ndan “Ulusal Miras Bursu” aldı. Ankica Petrovic tarafından aynı yıl, Flory ve hikâyesi hakkında “La Yave de Espanya” (İspanya’nın Anahtarı) isimli bir belgesel film çekildi.

90. Doğum günü şerefine konser
2013 sonbaharında, Kongre Kütüphanesinin Coolidge Oditoryumu’nda, Flory’nin 90. doğum gününü onurlandıran bir gala kutlama konseri düzenlendi. Flory’ye sahnede, yirmiden fazla öğrencisi, meslektaşı ve aile üyesi katıldı. “Flory’s Flame” (Flory’nin Alevi) belgeseli için Flory, aile üyeleri ve birkaç öğrencisi ve müzikal meslektaşları ile yapılan röportajların arasına serpiştirilmiş konser bölümlerini kullanan JEMGLO (Curt Fissel ve Ellen Friedland) tarafından filme çekildi.


Kitabı yayınladı
Günümüzde, Jagoda’nın müziği dünya çapında tanınmakta ve söylenmekte. Sanatçının, 2012 yılında New York Tara Yayınları tarafından “Flory Jagoda Şarkı Kitabı: Saraybosna Anıları” adlı bir kitabı da yayınlandı. Günümüzde onun meşalesini, yanında yetişen Susan Gaeta ve “Solist and Trio Sefaradi” adlı grubu (Gaeta, Tina Chancey, Howaed Blass) ve öğrencisi Aviva Chernic taşıyorlar.

Son yıllarında Alzheimer olan Flory, yatırıldığı huzur evinde 29 Ocak 2021 günü ebediyete intikal etti. Böylesi değerli bir kadına veda ederken… O, herkesin NONA’sı olarak sesiyle, bestelediği şarkılarla, CD kayıtları ve kitabı ile bir hoş seda olarak geleceğe karışacaktır.

Kaynak:
wikipedia
https://jwa.org/encyclopedia/article/jagoda-flory