Almanya’nın Nazi dönemi, tüm dünya tarihinin en karanlık sayfalarından biridir. Bugün Nazi rejimini düşündüğümüzde aklımıza şeytani bir imparatorluk geliyor. Ancak Nazi Almanyası, aynı zamanda dünyanın en önde gelen ekonomilerinden biriydi. Hâlâ başarılı olan pek çok şirketin geçmişine baktığımızda, II. Dünya Savaşı öncesinde ve sırasında Nazilerle işbirliği yaptıklarını görebiliriz. Bu şirketlerin yöneticilerinin bazıları Nazilere sempati duyuyorlardı, bazıları ise ideolojik nedenlerden dolayı değil ama kâr amacıyla, Nazilerle işbirliği yapmakta sakınca görmüyorlardı. Bu şirketlerin bazıları Alman şirketleri idi, dolayısıyla Nazi kontrolü altındaydılar, ancak pek çoğu da uluslararası yabancı şirketlerdi.


1. IBM tüm dünyaya bilgisayar donanımı ve yazılım satan çok uluslu bir Amerikan teknoloji devidir.
Nazilere Holokost’u gerçekleştirebilmek için bilgisayar teknolojisi gerekiyordu ve ihtiyaçları olan ekipmanları onlara IBM sağladı. “Nihai çözüm” bilgisayarlar olmadan yapılamazdı. IBM delikli kart ve veri yönetimi teknolojisinde liderdi ve Almanya’da Dehomag adlı bir yan kuruluşu vardı. Nazi hükümeti Dehomag’la, uluslararası bir nüfus sayımı yapılması için anlaştı. Böylece, Yahudiler, Çingeneler ve diğer “istenmeyen etnik unsurlar” tespit edildi. Ayrıca o zaman kullanılan bilgisayar kartlarını, kart delme ve kart sıralama sistemlerini de Nazilere IBM sattı. Böylece imha edilecek kişiler belirlendi ve kamplara yönlendirildi.
Kamp kodu “001” Auschwitz demekti, “002” ise Buchenwald. Mahkûm kodu “8”, Yahudi demekti; mahkûm kodu “11” ise Çingene. Statü kodu “5”, “emre uyan şekilde infaz” demekti; statü kodu “6” ise “gaz odasında ölüm”. L
Naziler, savaş ilerledikçe aynı yöntemi işgal ettikleri diğer ülkelerde de tekrarladılar.


Ferdinand Porsche, Volkswagen arabasını Hitler’e gösteriyor, 1938
2. Volkswagen, dünyanın ileri gelen araba üreticilerinden biridir ve klasik kaplumbağa modeli o kadar sevimlidir ki, Disney’in “Aşk Böceği Herbie” filmlerine konu olmuştur.
Volkswagen’in Beetle modeli, direkt olarak Hitler’in emirleriyle üretilen bir proje arabaydı. 1930’larda Almanya’da sokaktaki adamın imkânlarını zorlasa da alamayacağı lüks arabalar üretiliyordu. İnsanların ancak yüzde ikisinin arabası vardı. 1934’te Hitler, bir halk arabası üretilmesi gerektiğine karar verdi. Ünlü Alman otomobil tasarımcısı Ferdinand Porsche tasarladı modeli. Henüz halka yetecek kadar araba üretilmeden savaş başladı. Bu yüzden de Porsche, savaş için askerî araçlar tasarlamaya başladı, bu arada sözde halk için üretilmiş olan arabalar da Nazi subaylarına verildi. Volkswagen arabalarının üretimi için, kamplardan on beş bin esir çalışmıştır. Hatta Arbeitsdorf konsantrasyon kampı, özellikle bir araba fabrikasının yanında kurulmuştu.


II. Dünya Savaşı zamanlarından Alman Fanta reklamı
3. Dünyada en fazla tüketilen meşrubat Coca-Cola’dır. Fanta da Coca-Cola şirketinin en tanınan ürünlerinden biridir. Bugün 90’dan fazla tadı vardır ve 180’den fazla ülkede satılmaktadır.
Coca-Cola şirketi, Nazi Almanyası sayesinde çok gelir elde etmiştir ve şirketin ünlü gazozu Fanta, Nazilerin saltanatı sırasında doğmuştur. Naziler iktidara geldiklerinde Almanya’da Coca-Cola satışlarında patlama yaşanıyordu. Almanya operasyonunun başında Max Keith isimli becerikli bir adam vardı ve satışları çok arttırdı. 1936 Berlin Olimpiyatları’nda herkesin dilediği kadar Coca-Cola içmesini sağladı. Rakip bir şirket, İbranice etiketli bir Coca-Cola şişesi üstünden Coca-Cola’nın Yahudi bir şirket olduğunu iddia ettiğinde, Keith kendilerini Nazi yanlısı ilan etti. Yine de savaş, Almanya’da Coca-Cola satışını sekteye uğrattı, çünkü hammadde bulunamaz oldu. Bu sefer de özellikle Nazi gençleri hedeflenerek Fanta üretildi. Fanta’nın ismi Almanca hayal - fantezi kelimesinden türetilmiş ve Almanya’da yapılan bir yarışma neticesi seçilmiştir.


Hugo Boss’un Naziler için ürettiği çeşitli üniformalar
4. Hugo Boss, Dünya çapında 1.100 mağaza ile gösterişli kravatlar, takım elbiseler, çoraplar, parfümler, gözlükler üreten lüks bir markadır.
Şirketin kurucusu Hugo Boss, Naziler için çeşitli üniformalar üreten, Nazi partisine kayıtlı bir Nazi’ydi. Her ne kadar ikonik simsiyah SS üniformasını Hugo Boss tasarlamadıysa da, şirket Naziler için çokça üniforma tasarlamış ve üretmiştir. 1940’lardan itibaren siparişleri yetiştirmek için kamplardaki kalifiye esirleri kullanmaya başlayan şirket, özellikle Polonya ve Fransa’daki konsantrasyon kamplarından yüzlerce tutuklu ve ayrıca Fransız savaş esiri çalıştırmaktaydı. Bu işçilerin kaldıkları barakalar bit ve pire doluydu. Çalışanların çoğu sonradan Auschwitz veya Buchenwald’da ölüme gönderilmiştir.


Associated Press’in Berlin’den Dünyaya sunduğu bir fotoğraf
5. Associated Press Haber Ajansı, Dünyanın en iyi Amerikan haber ajanslarından biridir. Ama 1930’larda aynı zamanda Nazi işbirlikçisiydiler.
Nazi hükümeti başa gelip, Yahudilerin işten çıkarılmasını istediğinde çoğu uluslararası haber ajansı Almanya’dan çekildi; ancak AP kaldı ve tüm Yahudi çalışanlarını işten çıkardı. 1935’e gelindiğinde Naziler hakkında olumsuz haberler yapan tüm Amerikan ve İngiliz haber ajansları Almanya’da yasaklıydı, ancak AP yerindeydi. Bir noktada SS’ler AP’in haber odasına da girdiler ve Nazileri olumsuz tasvir eden her şeyi sansürlemeye başladılar. Bundan ayrı olarak, AP Nazilere dünyanın her yerinden Yahudi fotoğrafları sattı, onlar da bu fotoğrafları antisemit propaganda yapmak için kullandılar. AP, tüm dünyaya Nazi Almanyası’ndan haberler ve fotoğraflar sunduysa da, hem Almanya içinde, hem de dışında onların propagandasını yapmıştır.


Berlin’de, Friedrichstrasse’de Kodak dükkânı, 1912
6. Zamanın ruhuna ayak uyduramayıp dijital kamera teknolojisine yenik düşmeden önce, Kodak kurumsal bir dev, ve dünyanın en önde gelen fotoğraf filmi şirketiydi.
Dönemin çoğu uluslararası şirketi gibi, Kodak’ın da Avrupa’nın çeşitli yerlerinde yan kuruluşları vardı. 1941’de Amerika Birleşik Devletleri, ABD işletmelerinin artık düşman ülkelere ithalat ve ihracat yapamayacağını söylediğinde, Kodak’ın Almanya şubesi Nazi kontrolüne girdi. Bu, pek çok şirket için böyleydi, ancak diğer şirketlerden farklı olarak Kodak, İsviçre ve Portekiz gibi tarafsız Avrupa ülkelerindeki yan kuruluşlarını kullanarak Alman şubeleri üzerinde kontrol sahibi olmaya devam etti. Nazi Almanyası’ndan bolca fotoğraf ekipmanı satın aldılar, buna karşılık savaşlarda da kullanılan bolca elektronik cihaz sattılar. Ayrıca Almanya tesislerinde 250’den fazla esir çalıştırdılar.


Auschwitz’in kurtulmasının ellinci yılında, IG - Farben ve Bayer’e karşı protesto eylemi
7. Popüler ürünü Aspirin ile tanınan ünlü ilaç devi Bayer’in Nazi Almanyası ile ilgili korkutucu bir geçmişi vardır.
Bayer bağımsız bir şirket olarak kurulmuştu, ancak 1930’lara gelindiğinde IG Farben adlı büyük bir kimya holdinginin parçasıydı. IG Farben, Nazi rejiminde uzun bir vahşet listesinde yer almıştır. IG Farben, Yahudileri, Çingeneleri ve diğer istenmeyen unsurları yok eden Zyklon B gazının üreticisiydi. Ayrıca, Auschwitz temerküz kampının hemen yanında bir fabrikaları vardı ve oradaki esirleri çalıştırırlardı. IG Farben’in operasyon direktörü, savaştan sonra Bayer’in başına geçmiştir.


Hitler, BMW fabrikasını geziyor, 1935
8. Bavarian Motor Works yani BMW; Almanya, ABD, İngiltere, Çin, Hindistan, Brezilya ve Güney Afrika’da fabrikaları bulunan, lüks otomobiller ve motosikletler üreten bir şirkettir.
Geçmişte, BMW’nin en büyük hissedarlarının Hitler’le yakın arkadaş Nazi sempatizanları oldukları pek bilinmez. Gunther Quandt, Nazi Partisi üyelerindendi. Nazi döneminde o ve ailesi çok zenginleşti, çünkü Yahudilerin elinden alınan pek çok şirket altın tepside Quandt ailesine sunuldu. Savaş süresince kamplardan en az elli bin esir, mahkûm ve tutuklu BMW ve Quandt ailesi için çalıştı ve silah üretti. Bu esirlerin pek çoğu, insanlık dışı çalışma koşulları nedeniyle ölmüştür.


Bobrek - Monowitz kampı - Siemens fabrikasında uçak ve denizaltı parçaları yapan mahkûmlar
9. Siemens, merkezi Münih’te olan çok uluslu bir holdingdir ve şubeleriyle beraber Avrupa’nın en büyük endüstriyel üretim şirketidir.
Siemens, Naziler döneminde de Almanya’nın en büyük sanayi holdingiydi. Alman işçiler fabrikalardan alınıp askere gönderilirken, Alman şirketleri iş gücü açığını karşılamak için köle işçilere yönelmişti. Siemens çalışarak ölüme gitme konusunda en önde gelen katılımcılardandı. Fabrikaları Auschwitz, Buchenwald, Mauthausen, Ravensbrück, Flossenburg, Sachsenhausen ve diğer kampların içindeydi ve yüz binlerce köle işçiden faydalandılar. Siemens’in genel direktörü Himmler’in bir arkadaşıydı ve çalışma koşulları tam bir felaketti. Ravensbrück tesislerinde kadınlar çalışırdı, V1 ve V2 roketleri için elektrik aksamları yaparlardı. Ölüm tehdidi altında her tür taciz ve sömürüye maruz kalırlardı.


Henry Ford, Nazilerden madalya alırken, 1938
10. Ford Motor Co. merkezi Michigan’da bulunan dev bir otomobil ve motor üretim şirketidir.
Şirketin kurucusu Henry Ford ilginç bir adamdı. Bazı yönlerden oldukça ilericiydi. Örneğin, siyahi işçileri işe alan, Yahudi işçilere veya çeşitli ırklardan tedarikçilere karşı ayrım yapmayan biriydi. Kimse almazken, kadınları ve engellileri de işe alırdı. Muhtemelen birey olarak tek tek Yahudilerle bir sorunu yoktu. Buna karşılık komplo teorilerine inanan bir adamdı ve Yahudilerin dünyayı ele geçirmek için planlar yaptıklarını düşünen tam bir Yahudi aleyhtarıydı. Amerika’da yayınlanan bir gazetesi vardı ve bu gazetede sürekli Yahudi aleyhtarı yazılar yayınlanırdı. Ford, iş yaptığı firmaların, bayilerin ve kişilerin bu gazeteye abone olmasını şart koşardı. Bazı araştırmacılar, özel sekreteri Ernest Liebold’un Ford’u etkilediğini, hatta Liebold’un bir Alman casusu olduğunu düşünüyor.
Ford’un Almanya’daki fabrikalarında esir ve tutuklular çalıştı. Ford, Nazi Almanyası’na çeşitli askerî araçlar, taşıtlar, makine parçaları, ve hatta V2 roketleri için türbin üretti. Adolf Hitler, Ford’a hayrandı, Kavgam adlı kitabında onu “ilham kaynağım” olarak nitelemişti ve masasında bir fotoğrafını bulundururdu. 1938’de Ford’un 75. yaş gününde ona Nazi Almanyası’nın bir yabancıya sunabileceği en büyük nişan olan Alman Kartalı madalyasını sunmuştu.


Çalışmaya giden Yahudi esir kadınlar

Nazilerle işbirliği yapanlar yukarıdaki firmalarla sınırlı kalmıyor.
- Modern çağın en önemli Fransız sanayicisi Louis Renault, yalnız otomobiller değil, Fransa için modern tanklar da üretmiş ve Legión de Honor  ile onurlandırılmıştı. Buna karşılık, savaşta Nazilerle işbirliği yaptı. (Kendi deyimi ile “İnekleri almasınlar diye onlara tereyağı ve peynir sattı.”) Alman kamyonları üretti, savaştan sonra tutuklandı ve hapishanede öldürüldü.
- IKEA’nın kurucusu Kamprad bir Nazi hayranıydı. Gençliğinde İsveç Nazi örgütüne üyeydi. Nazilerle bağı sadece sempatizanlıktan daha öteydi. Nazi örgütüne üye kazandırmak için aktif bir görevi vardı.
- Fransız Ulusal Demiryolu Teşkilatı, Nazi kamplarına Yahudilerin taşınması konusunda Nazilerle tam işbirliği yapmıştır. Seneler sonra özür dilediler, hatta tazminat ödediler.
- Barclay’s Bank’ın Fransız kısmı Nazilere Yahudi müşterileri ile ilgili bilgi verdi.
- Chase National Bank, Nazilerin savaş tahvillerinin satışını sağladı.
- Nestle, tutukluların emeğinden yararlandı.
- Swarovski’nin Yürütme Kurulu üyeleri Nazi Partisi üyeleriydi.
Aslında liste yukarıdakilerden çok daha uzun. Günümüzde bir savaş çıkar da, benzer bir şey olur mu? Olmayacağını kimse garanti edemez. Mültecilerin ve kaçak işçilerin emeğini kötüye kullanan şirketler, insanda ümitsizlik duygusu yaratıyor. Yine de, gönül umut ediyor ki “Bir daha asla !!!” ...

Kaynaklar:
https://historycollection.com/10-famous-companies-collaborated-nazi-germany/
https://allthatsinteresting.com/major-brands-nazi-collaborators
https://www.thenationalnews.com/lifestyle/motoring/nazi-collaborator-or-scapegoat-debate-on-louis-renault-still-rages-1.577079
https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/12/141205_fransa_abd_holokost_tazminat
https://www.forbes.com/sites/maddieberg/2019/04/02/more-than-a-dozen-of-europes-wealthiest-billionaires-and-their-families-had-nazi-ties/
https://www.ntv.com.tr/yasam/ikeanin-kurucusu-nazi-mi,If0GutrjnEan0_dxrbb7RQ
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_companies_involved_in_the_Holocaust