Bodrum Yarımadası’nda tarihî eserler denince akla ilk olarak, Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi’ni barındıran Bodrum Kalesi gelir. Bunun yanında “Dünyanın Yedi Harikası”ndan biri olan Mausolos Tapınağı’nın kalıntıları ile Bodrum Antik Tiyatrosu da epey bilinmektedir. Ancak en az bu sayılanlar kadar önemli olan eserler vardır. Bunlar, Bodrum’un tarihî su sarnıçlarıdır. Bodrum ve çevresine yayılmış olan bu sarnıçların bazıları Bodrum Belediyesi tarafından restore edilmiş iken diğerleri ise bakımsız bir şekilde akıbetlerini beklemektedir.
En hayati maddelerden biri olan suyun önemi, kavurucu yaz sıcaklarıyla ünlü Bodrum Yarımadası gibi yerlerde iyice artıyor. Su dağıtım şebekelerinin olmadığı zamanlarda susuzluğa karşı tek önlem, her tarafa su sarnıçları inşa etmekti. Bodrum’daki su sarnıçlarının çoğunun yapım tarihi tam olarak bilinmemektedir.
Sarnıçların kim tarafından yapıldığı konusunda da fazla bir bilgi yoktur. Kimi kaynaklar sarnıçların Bizanslılar tarafından, kimileri ise Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1520 yılında Rodos Seferi amacıyla yapıldığını belirtmektedir. Sarnıçların Mimar Sinan tarafından yapıldığını belirten kaynaklar da vardır.
Muğla-Bodrum arasındaki su sarnıçları ile ilgili bir de halk hikâyesi vardır: Vaktiyle katar develeri olan Hacı Bodur isminde bir Yörük beyi varmış. Bir gün, kervanıyla gitmekten olan Hacı Bodur’un önünü çeteler kesmiş ve onun tüm servetini istemiştir. Hacı Bodur ise kervanının en arkasındaki deveyi göstererek, “Bütün servetim şu devenin yüküdür” demiştir. Çetenin başı da “Koskoca Hacı Bodur’un serveti bu kadar mı olur? Ne yaptın servetini?” diye sorunca, Hacı Bodur “Bütün servetimle, Bodrum’dan Muğla’ya kadar, bütün Marçal dağına, otuz tane sarnıç yaptırdım ki, gelen susuz kalmasın” diye cevap vermiş. Bunun üzerine çete başı da “Halka bu kadar hayrı dokunan insanı soymayız!” diyerek soygundan vazgeçmiş.
Kubbe sarnıçlar
“Kümbet” olarak da bilinen kubbe biçimimdeki sarnıçların çapı 7-10 metre olup kürenin üçte biri olan kubbeden oluşmaktadır. Kubbe, yerel taşların ters gerilme tekniğiyle örülmesi ile yapılmıştır ve tam tepeye oturtulmuş olan kilit taşı ile 500 yıl ayakta kalabilecek sağlamlıktadır. İlk sarnıçlarda sıva yoktur. Temel duvar ile kubbenin birleştiği yerde sarnıcı çepeçevre salan bir oluk, kubbenin tepesinden süzülen yağmur sularını toplamakta ve bu sular, oluğun içine açılmış olan delikler vasıtasıyla sarnıcın ana bölümünde toplanmaktadır. İlk yapılan sarnıçların kubbelerinde sıva yoktur.
Sarnıcın ana bölümü 2-2,5 metre derinliktedir. Sarnıca küçük bir kapıdan girilmekte olup kapı seviyesinden sarnıcın derinliklerine kadar basamaklar yapılmıştır, bu sayede su seviyesi azaldığı zaman suya ulaşmak zorlaşmaz. Bazı sarnıçların kapılarında kitabeler yer almaktadır.
Günümüzde yapılmış hesaplara göre bu sarnıçların her biri 75 metreküp su depolayabilmektedir. Bir kümbet 25 metreküp yağmur suyu depolayabilmekte iken, kalan 50 metreküp su da çevredeki kanallardan sarnıca akmaktadır.
Muğla Büyükşehir Belediyesi’nin envanterine göre Bodrum ilçesinde bulunan 474 sarnıçtan 268 adedi Yalı ve Çiftlik mahallelerinde bulunmaktadır. Sarnıçları tehdit eden üç unsur şunlardır:
1) Yoğun yapılaşma nedeniyle sarnıçların su yollarının kapanması.
2) Yaz aylarında turizm nedeniyle nüfusun artmasından kaynaklanan su sıkıntısı.
3) Deprem nedeniyle oluşan hasarlar.
Bunun dışında, diğer tarihî eserlerde olduğu gibi, restorasyon hataları da sarnıçlar için risk oluşturmaktadır. Örneğin Yokuşbaşı Mahallesi’ndeki 150 yıllık Kökçü Dede Sarnıcı, 2020 yılında geçirdiği bir restorasyon sırasında, sarnıcın duvarları beyaza, kapı çerçevesi de maviye boyanmış, bu sırada kapı üstündeki kitabenin üstü de mavi boya ile örtülmüştür.
Kaynakça:
https://www.bodrumlu.com/bodrum-sarniclari/ 07.05.2022
https://www.turizmguncel.com/makale/mugla-kir-sarniclari-m140.html 09.05.2022
http://turkiyenintarihieserleri.com/?oku=2223 07.05.2022
https://www.mugla.bel.tr/haber/bodrumda-sarniclar-icin-koruma atolyesi
https://www.muglayenigun.com/150-yillik-sarnicin-kirecle-boyanmasina-tepki/ 15.05.2022
