Saat kuleleri saat kaçı gösteriyor?

“Bozuk saat bile günde iki kere doğruyu gösterir” gibi bir önermenin doğru olmadığını hepimiz tahmin ederiz. Ancak durmuş olan saat günde iki kere doğruyu gösterebilir. İnsanlar zamanı kontrol etmek adına kollarına saat takarlar. Saat kuleleri ise şehirlerin kalplerinde, şehirlerin simgesi olurlar adeta.
Dünyadaki ünlü saat kulelerini, anımsattıklarını ve yapılış hikâyelerini araştırdık. Çok ilginç bilgileri sizlerle paylaşıyorum.

Londra ve Big Ben
İlk durağımız Londra ve dünyaca ünlü Big Ben Saat Kulesi. İngiltere’nin başkenti Londra’da yer alan Big Ben Saat Kulesinin resmi adı Elizabeth Tower’dır. 1859 yılında tamamlanan kulede, saatin her açıdan görülebilmesi için dört yüzünde de saatler bulunmaktadır. Her bir saat, üzerindeki 312 parçadan oluşan opal camlar sayesinde renkli cam görüntüsüne sahip. Her saatin altında “Tanrı Kraliçe Victoria’yı korusun” anlamına gelen “Domine Salvam Fac Reginam Nostram Victoriam Primam” yazısı bulunuyor. 96 metre boyu ile göz dolduran saatin çanlarının sesini 15 km uzaklıktan duymak mümkün. Kule, Edmund Beckett Denison ve Edward Dent tarafından tasarlandı. Şaşırtıcı bir şekilde, Beckett Denison saatçi değil; o bir avukat. 26 Haziran 2012’de İngiltere Kraliçesi Elizabeth’in tahta çıkışının 60. Yıl onuruna, Parlamentonun kararı ile ismi Elizabeth Kulesi olarak değiştirilse de halk tarafından Big Ben olarak anılmaya devam ediyor. Bu ismin nereden geldiği tam olarak bilinmese de ağır sıklet boks şampiyonu Benjamin Caunt’dan esinlenildiği gibi, Parlamentonun ilk delegelerinden olan iri yapılı Sir Benjamin Hall’in de bu isme ilham kaynağı olduğu söyleniyor.

1857 ve 1958 yıllarında kırılan çan, ufak bir düzenleme ile 1859 yılında onarıldı. Zaman zaman susturulan çan en son 2007’de susturulmuş. İngiltere’nin başkenti Londra’nın simge yapılarından tarihî Big Ben Saat Kulesi, bakım ve onarım çalışmaları sebebiyle 2019 yılında yeniden sessizliğe gömüldü. Yaklaşık 30 milyon sterlin harcanarak, saatin mekanizmasının bozulmasının engellenmesi, kulenin güvenlik standartlarının yükseltilmesi ve modernleştirilmesi amaçlanıyor. Londra’nın en çok ziyaret edilen noktalarından biri olan kulenin iç bölümü güvenlik nedeni ile ziyaretçilere kapalı tutuluyor. Saat, arka yüzünde bulunan 28 adet enerji tasarruflu ampul ile aydınlatılıyor. Parlamentoda görüşmelerin olduğu zamanlarda saat üzerindeki ışıklar yanık bırakılıyor. Saate bakarak Parlamentonun ne zaman çalışıp ne zaman çalışmadığını anlamak mümkün.

Prag Astronomik Saat Kulesi
Çok hazin bir öyküye sahip olan Prag Astronomik Saat Kulesi, hikâyesini dinleyenleri hüzünlendiren, güzelliği ile kendine hayran hayran baktıran bir yapı. Zamanında şehir merkezi olarak kabul edilen Old Town Meydanı’nda yer almakta. Astronomik Saat Kulesi 1410 yılında açıldı. Saatin bu denli ünlü olmasının en önemli nedeni, günümüzde hala çalışıyor olmasıdır. Dünyanın en eski astronomik saatin üzerinde, Güneş ile Ay’ın konumlarını gösteren bir mekanizma ve astronomik sembolleri içeren bir kadran da yer alıyor. Saatin hüzünlü hikâyesine gelince, isyan etmemek elde değil. Söylentilere göre saat Çek Kralının emri ile Master Hanus’a yaptırılmış. Master Hanus saati bitirdikten sonra diğer ülkelerden teklifler almaya başlamış. Çek Kralı, saatin benzerinin dahi yapılmasını istemediğinden Master Hanus’u kasıtlı olarak kör ettirmiş. Master Hanus bu olaydan kısa bir süre sonra kendini saat kulesinde asarak intihar etmiş. İntihar etmeden önce Krala olan öfkesinden dolayı oldukça karmaşık olan düzeneği kimsenin düzeltemeyeceğini varsayarak bozmuş. Uzun yıllar çalışmayan saat bir başka usta tarafından tamir edilince lanet bozulmuş. Günümüzde Prag’ı görmeye giden turistler bu saatin çevresinde kahvelerini yudumlamakta ve bu sanat eserini hayran hayran seyretmektedir. Seyrederken saatin etrafındaki 4 kuklaya dikkat ederler ise yaşam düsturlarına göz atmış olacaklardır. Soldan başlayarak ilk kukla, elindeki ayna ile kendini beğenmişliği, yanındaki kukla elindeki altın torbası ile cimriliği temsil eder. Hemen yanı başındaki iskelet “yaşama karşı isteksizliği” anlatmayı hedefler. Sonuncu kukla, elindeki müzik aleti ile “gece hayatına ve sefahate” olan düşkünlüğe dem vurur. Saatin alt katındaki kuklalar ise insanlığa yön verecek olan dört önemli unsuru temsil eder. Bu kuklalar da, bilime, adalete, astronomiye ve eğitime önem verme konusunda bizleri uyarır.

Münih Glockenspiel
19. Yüzyıl esintileri taşıyan bu saat üzerinde 32 farklı kukla bulunuyor. Bu kuklalar belirli dönemlerde çeşitli oyunları canlandırıyor. Belirli saatlerde çalmaya başlayan 43 adet çan ile beraber saat kulesinden çıkan figürler, iki farklı ve tarihi olayı sahneliyor. Bu olaylardan ilki, birası ile ünlü Münih’te açılan ilk bira evinin sahibi olan Dük Wilhelm’in unutulmaz düğünün temsili... İkinci olay ise kentte yaşanan büyük veba salgınını konu alıyor. 1800’lü yıllarda Münih’te ortaya çıkan veba salgını esnasında bira fıçısı yapanların, müzik ve dansla birlikte halka moral verme çabaları sahneleniyor. Tüm şov, o gün hangi melodiyi çaldığına bağlı olarak 12 ila 15 dakika arasında sürüyor. Gösterinin en sonunda, Glockenspiel’in tepesindeki çok küçük bir altın horoz, gösterinin sonunu işaret ederek üç kez sessizce ötüyor. Ayrıca saat kulesinde Mart ve Ekim aylarında çeşitli müzikal etkinlikler de yapılıyor. Gerek köklü tarihi gerekse kültürel zenginliği ve birbirinden güzel yapıları ile Avrupa’nın en beğenilen kentleri arasında yer alan Münih’te, saat kulesinin de bu kadar ünlü olması şaşırtıcı değil.

Yafa Saat Kulesi
Sfad, Akko Nasıra, Hayfa, Batı Şeria ve Kudüs’te bulunan saat kuleleri Osmanlı Dönemine ait... Yafo’nun kuzey girişinde bulunan saat, kireç taşından yapıldı. Saatin ön yüzünde 1948 Arap-İsrail Savaşı’nda ölen İsraillilerin anısına bir plaket bulunur. Kule, Osmanlı Sultanı 2. Abdülhamit’in tahta çıkışının 25. Yıldönümü şerefine inşa edildi. Kulenin temeli 1900 yılında atıldı ve 3 yılda tamamlandı. İnşaatı Yahudi asıllı iş adamı Joseph Bey Moyal üstlendi. Aynı dönemde Osmanlı İmparatorluğu genelinde 100’den fazla saat kulesinin inşa edildiğini de belirtmekte fayda var. 1965 yılında Yafa Saat Kulesine tadilat yapıldı. Üzerine Yafa’nın tarihini anlatan imzalı cam mozaikler kondu. 2001’de eklenen gece ışıkları ile kule günümüzdeki görünümüne kavuştu. 2004’teki “Osmanlı Saat Kuleleri” pul serisi bugün koleksiyonerlerin elinde bulunmaktadır.

İzmir Saat Kulesi
İzmir deyince aklımıza ilk gelen mimarisi ile göz kamaştıran Konak semtinin adeta simgesi olan İzmir Saat Kulesi’dir. Tıpkı Yafo Saat Kulesi gibi, Sultan II. Abdülhamit’in tahta çıkışının 25. Yılını kutlamak üzere Alman İmparatoru II. Wilhelm tarafından hediye edildi. Yüksekliği 25 metre olan saat kulesi Osmanlı Dönemi mimari anlayışının en estetik eserleri arasında yer alıyor. Temel atma töreninin 1 Eylül 1900’de gerçekleştiği kulenin tamamlanması 1 Eylül 1901 tarihine rast gelir. Kulenin mimarı Raymond Charles Péré’dir. 81 metrekare taban üzerine sekizgen şekilde ve dört basamaklı haç biçiminde beyaz mermer bir platform üzerine yapılan saat kulesi, dört katlıdır. Diğer katlar kesme taştan yapılmıştır. Şadırvan anlayışı ile tasarlanan kulenin etrafında dört çeşme olup kolonları Kuzey Afrika temalıdır. Saatin üzerinde, Sultanı öven çeşitli semboller ve Osmanlı arması vardı. Cumhuriyet devrinde bu tuğra ve armalar kazındı, yerine Ayyıldız yapıldı. 1974 İzmir depremi sırasında hasar alan saat, depremin oluş saati 02.04’de durdu. Daha sonra onarılan kule şu anda çalışır durumdadır.

Kıta kıta saat kuleleri…
Tayland’daki Chiang Rai Saat Kulesi 2008 yılında tamamlandı. Yüksekliği 14 metre olan kulenin, en ilgi çekici özelliği altın sarısı rengi ve akşam saatlerinde kulenin rengini değiştiren ışık gösterileridir.

Kanada’daki Montreal Old Port Saat Kulesi, I. Dünya Savaşı’nda ölen Kanadalı denizcileri anmak amacı ile yapıldı. Kulenin yüksekliği 45 metre, açılış tarihi ise 1922’dir.

Kuala Lumpur’daki Sultan Abdul Samad Saat Kulesi, 1897 yılında yapımı tamamlanan ve İngiliz esintileri barındıran bir kuledir. Bu kulenin en dikkat çeken ve ilgi toplayan bölümü altın kırmızısı rengi ile kubbesidir.

Moskova Spasskaya Kulesi mimar Pietro Antonio Solari’nin eseri. Yapımı 1491 yılında tamamlanan kule Kızıl Meydan’da yer alır. Kule her 15 dakikada farklı melodiler ile yankılanır.

Bern’de bulunan Zytglogge Kulesi 13. yüzyılın başında inşa edildi. Nöbetçi kulesi, hapishane, anıt ve saat kulesi gibi farklı amaçlar ile kullanıldı. 1527 yılında restore edildi, günleri ve anıları da gösteren mekanizmalar ile bezendi.