SEMBOL


Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) bayrağının üzerinde, tam orta bölümünde bir asaya sarılmış yılan figürü göze çarpar. Acaba bu popüler sembolün anlamı nedir?

Asklepios çubuğu
Bir yılanın, etrafına dolaşık olduğu bu asa, “Asklepios Çubuğu” olarak adlandırılmıştır. Ünlü Yunanlı şair Homeros devrinden itibaren bilinen Şifa Tanrısı Asklepios’un ismi ilk kez, şairin MÖ 8. yüzyılda kaleme aldığı “İlyada Destanı”nda geçer. Asklepios yani Şifa Tanrısı, daha sonra MÖ 6. yüzyılda mitolojide esas olarak yerini almıştır.

Asklepios’un Heykeli

Bu tanrının heykelleri ise, MÖ 4. yüzyılda yapılmaya başlanmış ve elindeki asaya dolanmış bir yılanla birlikte betimlenmiştir. Bu sembolün anlamı, yılanın cilt rahatsızlıklarında ve zehirli diğer hastalıklarda sağaltıcı olduğudur.
Acaba bu motifin daha derin bir anlamı var mı? Grek Mitolojisindeki bazı hikâyeler, Tevrat kaynaklarından türetilmiştir. Örneğin, “Nuh’un Gemisi”nden, Musa Peygamber’in “Yanan Çalılar” hikâyesinden…
Havva ile Kuzey Mitolojisi’ndeki Gaia, Tevrat’taki “demirci ustası” Tuvalkain ile Hephaestus (Demircilerin Tanrısı), Samson ile mitolojik kahraman Herkül arasında büyük benzerlikler olduğu gibi, Yılan sembolünün hikâyesi de Tevrat’tan kaynaklanmaktadır.

Tevrat’ta Yılan
MÖ 1410 yılında İsrailoğulları, Mısır çıkışından sonra çölde göçer olarak dolaşırlarken, yol boyunca karşılarına çıkan kuyuların artık bulunamadığını görünce ve susuzluğun verdiği hezeyanlarla Tanrı’nın aleyhine ileri geri söylenip, Musa Peygamber’den onları Mısır’a geri götürmesini isterler. Tanrı, halkının bu güvensizliği ve saygısızlığı sonucu gazaba gelerek, İsrailoğulları’nın üzerine zehirli yılanlar musallat eder.

Musa’nın Tunç Yılanı (Gustave Dore, 1866)

Kısa bir sürede pek çok kişi yılanlar tarafından ısırılarak hayatını kaybeder. Her taraftan haykırışlar yükselmektedir. Musa büyük bir üzüntüye kapılıp Tanrı’ya onları iyileştirmesi için yakarmaya başlar. Musa’yı çok seven Tanrı onun yakarmalarına dayanamaz ve göklerden Musa’nın önüne tunçtan yapılmış, yılan biçiminde bir asa gönderir.
Yılan asa, çölün kumuna saplanıp dimdik durmaktadır. Yılanlar tarafından ısırılmış olan bütün halk, tek tek bu yılanın önünden geçip, ona baktıkları zaman mucizevi bir biçimde iyileşirler. Bu tunç yılan asasını, kutsal topraklara girdiklerinde beraberlerinde getirirler. Sebebi muhtemelen, hem Tanrı’nın mucizevi iyileştirmesini hatırlatmak, hem de itaatsizlik için bir uyarı olarak tutmaktı.

Başka bir hikâye
Tevrat’ın 2. Krallar Kitabının 18. babında bu yılanla ilgili diğer bir hikâye vardır. Aradan çok uzun bir zaman geçmiştir. Yehuda Devleti’nin başına genç kral Hizkiyahu geçer. Kral tıpkı büyük büyük babası Kral David’in yaptığı gibi Tanrı’ya ve Tora’ya (Tevrat) son derece sadıktır.

Kral Hizkiyahu, Tunç Yılanı kırdırıyor

O yıllarda yeniden puta tapanlar çoğalır; spesifik olarak ve doğrudan şifa ve nihai pagan ibadetiyle ilgili tapınmalar başlamıştır. Hatta, Tanrı’nın Musa’ya tedavi edici olarak gönderdiği tunç yılan’ı bile bir idol haline getirip, ona tapınıp, önünde buhur yakılmaktadır. Kral Hizkiyahu, bütün sunakları ve putları yıktırırken, bu tunç yılanı da kırdırıp parçalattırır ve ona Nehuştan (Yüzsüz Tunç Parçası) adını verir.

İlham kaynağı mı?
Bu hikâyeler acaba bir ilham kaynağı olmuş mudur? Birkaç tarih araştırmacısı, bunun bu şekilde gerçekleştiğini düşünüyor. Bu kararı, “Asklepios Çubuğu”nun kökenini ararken verdiler. Bir çubuğun etrafına sarılmış bir yılan, sonuç olarak, pagan ibadetleri için çok uygun bir sembol. Yani paganistler bunu Tevrat’tan esinlenerek kullanmış olabilirler.
Aynı şekilde, yukarıda da belirttiğim gibi, Yunan mitolojisindeki yarı tanrı Herkül’ün çeşitli unsurları, Tevrat’taki Samson’un hikâyesine paraleldir (Tevrat-Hâkimler Kitabı:13). Samson, Dan Kabilesi’ndendi. Dan Kabilesi’nde önemli meslek grubundan olan “tüccarlar” kelimesinin İbranicesi, Herkül’ün Yunanca Herkül adına çok benzeyen “haroklim”dir.
Mitolojide Herkül’ün Argos’tan geldiği söyleniyordu. Yunanlılara göre bu Argive toplumu, aslında Danaoi, Danaid veya Danaan olarak bilinen bir kabile tarafından kuruldu. Bu kabile doğrudan “Tuatha De Danaan” ile eşittir (Dan Kabilesi) ve sonunda Akdeniz’den kopup İrlanda’yı fethetmiştir.
Bu konularla ilgili çok daha fazla ayrıntı verilebilir. Bu, Tevrat hikâyelerinin daha sonraki paralel Yunan Mitoloji’lerine nasıl kolayca girebileceğini ve geliştirilebileceğini göstermektedir.

“Yılanlı Çubuk”
“Yılanlı Çubuk” hem eski hem de modern zamanları kapsayan büyüleyici bir semboldür. Tevrat kitabı da bunun kaynağıdır. Bağlantılar açıktır: İyileşmenin sembolü olarak kullanılan ve sonunda pagan ibadetiyle ilişkili hale gelen, yılanla iç içe bir çubuk. Yılan figürü daha evvelce de henüz Mısır’da iken karşımıza çıkar. Musa, Firavunun önünde asasını yere atıp, bir yılan haline getirir (Tevrat - Çıkış Kitabı 4:1-5 ve 7:8-12).

Sonuç olarak günümüzde Asklepios Çubuğu “tıbbın tek gerçek sembolü” olarak görülmektedir.