Yunus Emre´nin şiirinde Yahudilikten yansımalar

Bu yazı, Yunus Emre şiirlerinin İbranice tercümelerinin yayınlandığı ve felsefesinin İsrailli okura tanıtıldığı Aşkın Aldı Benden Beni, Yunus Emre’den Sufi Şiirler Antolojisi kitabından özet alıntılar içeriyor. 2009’da Denis Ojalvo, Selim Amado ve Avram Mizrahi’nin katkılarıyla yayınlanan kitabın önsözü dönemin Türkiye’nin İsrail Büyükelçisi Sn. Namık Tan tarafından kaleme alındı.

İsrail Postaları tarafından bastırılan, Meseller, Ezgiler Ezgisi ve Derlemeci kitaplarının atfedildiği İsrail Kralı Hz. Süleyman tasviri

Yunus Emre hakkında satırbaşları
Yunus, Tevrat’ta zikredilen bir isimdir: Yona. Anlamı güvercindir.

İkinci ismi Emre’nin kökeni ise Farsça bir birleşik kelime, HemRah olup Yoldaş, Yol arkadaşı anlamındadır.
Yunus 1240-1320 yılları arasında Anadolu’da yaşadı.
Yaşadığı devirde siyasi çalkantı ve istikrarsızlık hüküm sürüyordu.
Bu şartlar altında insanlar kendi içlerine kapanıyor ve kişisel bekalarını sağlamak için meslek loncaları, tarikatlar ve Ahi/Kardeşlik örgütleriyle Derviş tekkelerinde melce bulabiliyorlardı.


Bir Sufi, Çizim: Ingrid Schaa

Tasavvuf hakkında satırbaşları
Tasavvuf, dinler üstü bir olgudur. Yaradan’la yaradılanın birliğine atıfta bulunan Vahdet-i Vücut nazariyesine dayanır.

Sufi, hayat yolculuğu zarfında yaradanıyla birleşme ona dönme özlemi içindedir. Bunu yapabilmek için önce şahsiyetini “yok etmek” (Fana Fillah) ve varlığını Tanrısal özün içinde eriterek ebediliğe (Baka Billah) ulaşmayı hedefler.

Yunus, sevenleri için ne ifade ediyor?
Sadelik, samimiyet, dinginlik ve insan sevgisi…

Yunus’un sevgisi tüm kâinatı kapsar. Yunus, “Yaradılanı Yaradan’dan ötürü sever.”
Yaradanına ulaşmayı hedeflediği uzun yolculuğunda, O’nu her yerde, Tabiatta, insanda ve nihayet kendi benliğinde bulur.

Tanrı’nın “Her şey”liği ve “Her yerde” oluşu
Yunus bunu
Nereye bakar isem dopdolusun
seni kanda (nereye) koyam benden içeri.
dizeleriyle ifade eder

Yunus muhabbet duyar.
Düşmanlık da duyar mı?

Adımız miskindir bizim
Düşmanımız kindir bizim
Biz kimseye kin tutmazız
Kamu âlem birdir bize.
Ancak, hazzetmedikleri arasında softalar, yobazlar, hilekârlar ve müstebit idareciler vardır.

YUNUS EMRE’YE YAHUDİ PERSPEKTİFİNDEN BİR BAKIŞ

Yunus, şiirinde Yahudilere ilişkin konuları işledi mi? Evet, epey!
Âdem, İdris, Yakup, Yusuf, Kenan, Hızır İlyas, İmran, Sina, Musa, Musa’nın asası, (Kanun) Levhaları, Tevrat, Zebur, Süleyman, Eyüp, “Onsekizbin Âlem” ...

Yunus’un şiirinde zikredilen İslam ve Musevilikte ortak kavramlardan bazıları:
İcazet
Hırka
Gökler Kapısı
Onsekizbin Âlem

Mahiyetin, Şekle nazaran önemi
Bu konuda Yunus, dizelerinde
Çalış kazan ye yedir bir gönül ele getir
Yüz Kâbe’den yeğrektir bir gönül ziyareti
diyor.

Tasavvufta rastlanılıp Yunus’un şiirinde ifadesini bulan ve Yahudi felsefesinden esinlenen öğeleri
Tevrat’ın Yazılar bölümündeki Zebur’da
Tevrat’ın Yazılar bölümündeki Meseller’de
Tevrat’ın Yazılar bölümündeki Ezgiler Ezgisi’nde
Tevrat’ın Yazılar bölümündeki Derlemeci’de
Talmud’un Mişna Bölümündeki Ataların Öğretileri’nde
buluyoruz.

İsrail Postaları tarafından bastırılan, Zebur Kitabı’ndaki Mezmurların atfedildiği, İsrail Kralı Hz. Davud’un Marc Chagall tarafından çizilmiş resmi

İsrail Kralı Hz. Davud’un Zebur’unda - Sefer Tehilim / Psalms
42: 3 Canım Tanrı’ya, yaşayan Tanrı’ya susadı; Ne zaman görmeye gideceğim Tanrı’nın yüzünü?
Yunus’un şiirindeki benzer ifadeler
Yüzüm kara elim boş
Bağrım başlı gözüm yaş
İnayet eyle Allah
Yunus didarın görsün

İsrail Kralı Hz. Davud’un Zebur’unda
55: 22. Ağzından bal damlar, Ama yüreğinde savaş var. Sözleri yağdan yumuşak, Ama yalın birer kılıçtır.
Yunus’un şiirindeki benzer ifadeler
Taş gönülden ne biter
Dilinde ağu tüter
Nice yumşak söylese
Sözü savaşa benzer

İsrail Kralı Hz. Süleyman’ın Meselleri’nde - Sefer Mişle / Proverbs
8: 22 RAB yaratma işine başladığında İlk beni (Bilgelik/Hikmet) yarattı,
8: 23 Dünya var olmadan önce, Ta başlangıçta, öncesizlikten önce yerimi aldım.
Yunus’un şiirindeki benzer ifadeler
Yer gök yaratılmadan
Kal u bela denmeden
Levh kalem çalınmadan
Miraca kadir idim.

İsrail Kralı Hz. Süleyman’ın Meselleri’nde
16:24 Hoş sözler petek balı gibidir, Cana tatlı ve bedene şifadır
Yunus’un şiirindeki benzer ifadeler
Yunus ne hoş demişsin
Bal u şeker yemişsin
Ballar balını buldum
Kovanım yağma olsun.

Söz ola kese savaşı
Söz ola bitire başı
Söz ola ağulu aşı
Yağ ile bal ede bir söz.

İsrail Kralı Hz. Süleyman’ın Ezgiler Ezgisi’nde - Megilat Şir haŞirim / Song of Songs
3: 2 Kız: “Kalkıp kenti dolaşayım, Sokaklarda, meydanlarda sevgilimi arayayım” dedim, Aradım, ama bulamadım. (Burada Tanrısal varlığa duyulan Platonik özlem söz konusu.)
Yunus’un şiirindeki benzer ifadeler
Yusuf’u kaybettim Kenan ilinde
Yusuf bulunur, Kenan bulunmaz
Bu aklı fikr ile Leyla bulunmaz
Bu ne yaredir ki çare bulunmaz.

İsrail Kralı Hz. Süleyman’ın Derlemeci kitabında - Megilat Kohelet / Ecclesiastes
3:20 Her şey aynı yere gidiyor; Her şey topraktan gelmiş, toprağa dönüyor.
Yunus’un şiirindeki benzer ifadeler
Topraktan yaratıldın
Yine topraktır yerin
Toprak olan kişiler
Nider bu alameti?

Talmud’un Mişna Bölümündeki Ataların Öğretileri’nde - Mişna, Sefer Nezikin, Masehet Avot / Ethics of the Fathers
Bölüm 1, 6. ..... Yehoşua ben Perahya “Kendine bir Hoca seç, bir arkadaş edin, ve herkesi hakkıyla yargıla” dedi.
Yunus’un şiirindeki benzer ifadeler
Doğruya varmayınca
Mürşide ermeyince
Hak nasib etmeyince
Sen derviş olamazsın.

Babil Talmudu’nun Özel Günler bölümündeki Şabat faslında - Mishna, Seder Moed, Shabbat
Kısım B sayfa 31 A, Gemara
Haham Hillel’in, kendisine Tevrat’ı alel acele (tek ayak üzerinde) anlatmasını isteyen bir mühtedi adayına verdiği cevap:
Sana Yapılmasını istemediğin şeyi muhatabına yapma. Bu Tevrat’ın özüdür. Gerisi yorumdur. Git ve öğren !
Yunus’un şiirindeki benzer ifadeler
Sen sana ne sanırsan
Ayruğa da anı san,
Dört kitabın mânâsı
Budur eğer var ise.

İSRAİLİYAT’ın Tasavvuf geleneğindeki örnekleri
İlk Sufilerden Hasan El Basri 642-728, İsrail Kralı Hz. Davud’u Sufi geleneğinin başlatıcısı olarak nitelendiriyor.
Yunus Emre, Türkmen Sufi Bayezid Bestami (777-874) ve Fars düşünür Suhrawardi’nin (1154-1197) kullandığı ve aslı Talmud’da bulunan Onsekizbin Âlem ifadesini “Varlığın Birliği” bağlamında kullanıyor:

“Onsekizbin Âlem” kavramının geçtiği yer
Babil Talmudu, Avoda Zara bölümü 1. Kısım sayfa 3 B- Gmara
...Hafif Keruv’unun (kanatlı bir binek/Hz. Muhammed’in Mescid-i Haram’dan Mescid-i Aksa’ya yaptığı manevi yolculukta kanatlı bineği olan Burak’la olan isim benzerliği çok ilginç. Burak, Keruv’un İbranice harflerle tersten yazılışı) üzerinde, seyir ederek Onsekizbin Âlemi geziyor...
Yunus aşağıdaki dizelerinde, Varlığın Birliği bağlamında bu kavramı kullanmış
Onsekizbin âlemin
Cümlesi BİR içinde
Kimse yok BİR den ayruk,
Söylenir BİR içinde.

Tasavvufun Yahudi geleneğine olan etkileri
İslam’ın Onuncu ve Onbirinci Asırdaki Ansiklopedist Hareketi olarak nitelendirilen Ihvan-ı Safa, Endülüs’lü Yahudi filozof Bahya Ibn Paquda’yı etkilemiştir.

Bahya’nın Arapça yazdığı “Kalplerin Görevleri” - Kitab alHidayat ’iilaa farayid alQulub (1040 yılı) risalesinde, dini vecibelerin coşku ve sevinçle yapılmasının gereği üzerinde durulur.
700 yıl kadar sonra, Bahya’dan etkilenen mistik Yahudi hareketi Hasidim’ler “Bağlılık” (Devekut) ve “Coşku” (Hitlahavut) kavramlarını geliştirirler.
Sufi geleneğinde Tanrısal varlığın tarifinin, “O’nun ne olmadığı”nı belirten sıfatlarla (sonsuz, şekilsiz, vücutsuz) yapıldığını biliyoruz.

Bu kavramları Ibn Gabirol’ün (1020-1058) Adon Olam (Dünyanın Efendisi) şiirinde;
Ve ayrıca, Musa Ibn Meymun’un (Rabbi Moşe Ben Maimon 1135-1204) “Musevi Dini’nin 13 Kuralı” temel alınarak Daniel ben Yehuda Dayan tarafından (1404) yazılan “Yigdal Elohim Hay” isimli şiirinde görüyoruz.
Musa Ibn Meymun, Hz. Musa’dan sonra gelen en büyük Yahudi din bilgini olarak mütalaa edilir. Musa Ibn Meymun’un oğlu olan Rabbi Avraham Ben Maimon’un ise, hayatını Sufi geleneklerine göre tanzim etmiş olduğu kayıtlara geçmiş durumda.