“Penga ile Menga birbirlerinden gündüz ve gece kadar farklı iki penguen...
Onları birleştiren Yahudi kimliği ve geleneklerini birlikte keşfetmeye ne dersiniz?”
Vivet Pitelon Sparkes (Foto: Sebla Selin Ok)
Hayattaki misyonu, çocuklara hikâye yolu ile yaratıcı fikirler sunmak ve onların dünyalarında buluşmak olan ABD, Belçika ve Türkiye’de eğitimci olarak çeşitli kültürden çocuklarla çalışan, “Performans Koçluğu” yapan, “Penga ile Menga”, “STEAM Nedir?”, “STEAM Şehirde”, “İste Olsun!” kitaplarının yazarı, Şalom Gazetesi Aile-Çocuk bölümünde köşe yazarlığı yapmakta olan UÖMO’da Yahudi Değerleri Öğretmeni ve anaokulu-ilkokul Yahudi Değerleri Müfredat Yaratıcısı VİVET PİTELON SPARKES ile STEAM eğitimiyle ilgili yaptığı çalışmalarını yansıttığı Gözlem Yayıncılık’tan çıkan “Penga ile Menga” serisi kitapları, projeleri, çocuklar ve hayalleri üzerine konuştuk.
“Penga ile Menga” karakterleri nasıl oluştu?
Bu fikir, Brüksel’de yaşadığımız dönemde, küçük oğlum Adam’la evimizin yakınındaki kuğulara ekmek atarken doğdu. Bir gün Adam heyecanla, her zaman gördüğümüz kuğulardan farklı, tüyleri daha koyu, suyun üstünde süzülüşü bambaşka bir tanesini işaret etmişti.
Bir yazar olarak, iki karakterin karşılaşma hikâyesi nasıl olur, benim hayat hikâyemde oğullarım Jim’le Adam’ın birbirlerini tamamladığı gibi, bu iki karakter birbirlerini nasıl tamamlar diye kendime sormuştum. Sonra, Jim’i Washington DC’deki hayvanat bahçesine götürdüğümüzde uzun bir süre oradaki pengueni izlemek istediğinde, Belçika’da düşündüğüm hikâyenin penguenlerle olması gerektiği kafamda oluştu, böylece “Penga ile Menga” hayat buldular. Arkadaşlığı, sevgiyi konu alan, basılan ilk “Penga ile Menga” çocuk kitabı, 2018 yılından itibaren 3 baskı yaparak Türkiye’nin dört bir yanında bulunan zincir okullarda, birinci sınıfların okuma listesine girdi. 11 kitaptan oluşan bu seride ise Penga ile Menga’yı Yahudi kimlikleriyle buluşturdum.
Yahudi değerlerini ve bayramlarını çocuklara öğretici niteliği taşıyan, Gözlem Yayıncılık’tan çıkan bu seriyi hazırlamaktaki amacınız neydi?
Yahudi değerleri ve bayramları, Yahudi kimliğimizin önemli bir parçasıdır. Yahudilik sadece bir din değil, bir yaşam tarzıdır; anlatılan olaylar bize ışık tutması ve yol göstermesi için karşımıza çıkarlar. Hele bir de bu bayramları bir hikâye ile anlatarak bilgi veriyorsanız bundan daha keyifli ne olabilir? Amacım, Türkiye’de özellikle çocuklara yönelik Yahudilik, bayramlar veya kimliğimizle ilgili pek de Türkçe kaynak olmamasından yola çıkarak, önceden yaratılmış olan “Penga ve Menga” karakterleri ile bu konuda eğlenceli bir seri hazırlamaktı. Çocuklar, resimlere göz gezdirirken bayramlarımızı, geleneklerimizi hayatımızın doğal akışı olarak algılıyorlar. 11 kitaplık seri, Türkçe ve İngilizce dillerinde ayrı ayrı olarak hazırlandı. Böylelikle, diğer amacımı -Türk Sefarad Yahudilerini ve geleneklerini tüm Dünya Yahudi çocuklarına, hikâyeler aracılığıyla tanıtarak- gerçekleştirmiş oldum.
On birer kitaptan oluşan iki serinin içerikleri nelerdir?
Seri, 4. basım olan orijinal “Penga ile Menga” ile başlıyor. Bu kitap, arkadaşlıkları, her ne kadar farklı olsalar da herkesi olduğu gibi kabul etmeyi ve sevgiyi aşılıyor.
Diğer kitaplar ağırlıklı olarak bayramlarımızı yansıtıyor. “Roş Aşana”, “Sukot”, “Hanuka”, “Tu Bişvat”, “Purim”, “Pesah ve Şavuot”tun yer aldığı bu seride beni en çok heyecanlandıranlardan biri “Tu Be Av-Sevgi Günü” kitabı. Yurt dışında da nadir kaynağı olan Tu Be Av hakkında yazılmış ilk Türkçe çocuk hikâye kitabı olduğunun altını çizerim. “Şabat” kitabı da diğerleri gibi aile birlikteliğinin altını çiziyor.
Bu kitap serisi ilklere imza atıyor. İlk Türkçe bayramlar serisi olmasının yanı sıra, ilk defa bir hikâye kitabının sayfalarından oluşan bir “Boyama Kitabı” da içeriyor. Bu kitabın her bir sayfasında farklı bir bayrama ilişkin vurgu yaptık. Çocukların, boyarken sorular sormasını hedefledik. Yine, Türkçe çocuk hikâye kitaplarında ilk defa yer alan, STEAM eğitim modeliyle düşünme tarzı ve temel ilkeleri her kitabın içinde izlerini sürüyor. Her bir kitap diğerine bir atıfta bulunuyor. Bir diğeri, “Yahudi Değerleri” kitabı, beni mutlu eden ve hayatıma dair her şeyi ve Sefarad Yahudi değerlerini, sembolleri ve geleneklerini yansıtıyor. Bu kitapta, “Penga ile Menga” İstanbul’a yolculuk ediyorlar ve gittikleri yerlerde arkadaşlarını ziyaret edip okulumuza uğruyorlar. Hayatıma çok büyük değer katan, tanımaktan onur duyduğum sevgili editörüm Gila Erbeş’i de Şalom’da ziyaret ediyorlar. Gila’nın bu projenin gerçekleşmesindeki katkısı büyük; kitapları yayına hazırlarken, hissettiklerimi hikâyelere yansıtırken benim için önemli olan noktaları ortaya çıkarması çok kıymetli.
Bu karakterlere Yahudi değerlerini öğretici misyonu yüklerken uzman görüşlerinden faydalandınız mı?
Rabilerimiz, eğitmenler ve rehber danışmanların görüşlerinden faydalandım. Projenin oluşumunda yer alan büyük oğlum Jim’in görüşleri de değerliydi. Virginia ODU Üniversitesi ve Kindermusik Üniversitesi (ABD) aldığım eğitimlerle, 0-12 yaş çocuklarla ilgili uzmanı olduğum, çocuklarda bilgilerin kalıcılığının sağlanmasının temellerini göz önünde bulundurdum. İstanbul Üniversitesi-Çocuk Gelişimi mezunu olduğum için, bu karakterlere hayat verirken, hikâyeleri akıcı, sade ve çocukların anlayacağı bir dille aktarmaya dikkat ettim. Kitapların özelliği, bilgilerin sadece kelimelerle değil, çocuklarda merak uyandıracak görsellerle de verilmesi. Amacımız, çocukların resimlere bakarak sorular sorması, eleştirel düşünceye iki yaşından itibaren açık olması. En büyük dileğim, annelerin, kitapta yer alan tarifleri çocuklarıyla birlikte hazırlayarak sadece okurken değil, birlikte faaliyet yaparak da keyifli zaman geçirmeleri.
Bu kitaplar okurlara nasıl ulaşacak?
Hem İngilizce hem Türkçe hazırlanmış olan kitaplar UÖMO öğrencileri için olsa da bununla sınırlı kalmayarak Gözlem Yayınevi aracılığıyla temin edilebilecek.
Jim Sparkes karakterleri bilgisayarda yaratırken
Çocuk kitaplarınızdaki illüstrasyonları dijital fotoğraf çalışmalarıyla oğlunuz Jim Sparkes gerçekleştiriyor. Oğlunuzun dijital fotomanipülasyon kolaj çalışmaları ne kadar süredir devam ediyor? Bu çalışmalarıyla varmak istediği bir nokta var mı?
Büyük oğlum Jim her ne kadar anaokuluna Belçika’da gitmiş olsa da ilköğretim hayatına Amerika’da başladı ve teknolojiyle tanıştı. Birinci sınıftayken lego setleri alıp kendini videoya çekmeye başladı. Üçüncü sınıfta babasına 4K kamera satın aldırması, Covid’in hayatımıza girmesiyle birlikte green screen istemesi ve Estreyikas D’Estambol’da İzzet Bana için yaptığı çekimler onu bu konuda uzmanlaştırdı. UÖMO’da İngilizce dersinde bir yaratıcılık projesini yönetirken eve arkadaşlarını davet edince, salonumuz bir Hollywood stüdyosuna çevrildi. Bu çekimin ertesi günü beş dakikalık kısa film, başka proje için çizgi roman hazırladı.
Jim’in varmak istediği nokta, Amerika’da bir üniversitede bilgisayar ve fizik temelli bir bölüm okurken, ikinci dal olarak müzikalden mezun olmak. Hayat onu nereye götürür bilemeyiz ancak Broadway müzikalinde sahne almak en büyük arzusu.
Oğlunuz Jim ayrıca profesyonel olarak müzikallerde de rol alıyor. Jim’in sanat misyonu hakkında okurlarımızı bilgilendirir misiniz?
Jim 2018’de “Damdaki Kemancı”, 2023’te “1923 Müzikali”nde sahne almaya başladı.
Jim sahnede kendini buluyor ve rol aldığı oyunlar onun içindeki ilhamı karşı tarafa geçiriyor; Hayatın tadını çıkarmak, yaptığın her şeyle mutlu olmak, en zor anlarda ve engellerde bile pozitif bir taraftan bakmak... Sanat, Jim’in özgürlüğünü keşfettiği nokta ve amacı herkesin sevdiği şeyleri yapması, özgür olması ve kendi olabileceklerini göstermesine ilham olmak.
Kitaplarınızda her iki oğlunuzun manevi desteğinden söz ediyorsunuz. Sizin için oğullarınızın manevi değerlerinin katkısı gelecek projelerinizde de etkili olacak mı?
Oğullarımın manevi desteği sadece kitaplarımda değil, her yaptığım projede ve günlük hayatımda benimle. Biz çok güçlü bir ekibiz. Her ne kadar dile gelmese de küçük oğlum Adam da bu projenin gizli bir kahramanı. Oğullarım her zaman projelerimde beni etkileyen, fikirler veren ve destekleyen ekibim olacak.
Vivet Pitelon Sparkes
Çocukların dünyasına, sunduğunuz hikâyeler ve yaratıcı fikirlerle ulaşmak istemenizdeki amaç nedir?
Çocuklar dış etkenlerin limitlerinin dışında hayaller kurmakta cesur davrananlardır. Öğrenmelerini kalıcı kılmanın, yaratıcı fikirlerle desteklemenin en değerli yolu, hikâyeler yoluyla onların dünyasında buluşmaktır. Hikâyelerde somutlaştırılan detaylar farklı bir boyuta geçerek gerçeklik kazanırlar, ilham vererek çocukların gelişmeleri ve farkındalık elde edebilmelerine olanak tanırlar. Amerika’da yaşadığım sürede dikkatimi en çok çeken, annelerin çocuklarını doğumdan itibaren kütüphaneye götürüyor olmasıydı. İki aylık bir bebeğe hikâye okumanın ne faydası olabilirdi ki? Henüz uyku düzeni oturmamış, dış etkenlere açık olmayan küçük bir bebek okunan hikâyeyi nasıl olur da anlamlandırabilirdi? Tabii ki amaç hikâyeyi anlamasını sağlamak değil, anne ile bebek arasında güçlü bir bağın kurulması, bir rutinin oturtulmasıydı. Gece hikâye dinleyerek büyüyen çocuklarla ilgili araştırmalar, onların daha sakin, anlayışlı ve beyin hücrelerini diğer çocuklara göre daha az oranda kaybettiklerini gösteriyor. Çocuk kitaplarının önemi büyüktür ve bir yazar olarak kitaplarımda uyguladığım STEAM yöntemiyle daha nice çocuğun beyin hücrelerini canlı tutabilmesi hedefim.
Bundan sonraki çalışmalarınız sadece çocuk dünyasına mı yönelik olacak? Geleceğe dair farklı projeleriniz var mı?
Dört yılı aşkın bir süredir Sayın Hahambaşımızla yapmış olduğum bir nehir söyleşi çok kısa bir zaman içinde okuyucusuyla buluşuyor olacak. Hali hazırda çalışmasına başladığım ve okuyucu kitlesi ilkokul öğrencileri olacak Yahudi değerlerini kapsayan bir kitap serisi daha hazırlıyorum.
