KÜLTÜR

‘Yıldız Savaşları’ndaki Aydınlık ve Karanlık güçler arasındaki kozmik çatışmanın zeminini oluşturan kaynak gibi ‘Taht Oyunları’nda karanlığa karşı galip gelen yarı tanrı kahraman Azor Ahai de Zerdüştlükten esinlenmişti. Sayısız sinema filmine esin kaynağı olan bu inanç, Voltaire ve Nietzsche’den Freddie Mercury’ye kadar çok sayıda insanı etkiledi.

Geçmiş zaman olur ki…

İran’da devlet dini olan ve Pers kökenli nüfusun yaşadığı Afganistan, Tacikistan ve Orta Asya’da da uygulanan Zerdüştlük bugün bir azınlık dini haline gelmiş durumda. Ancak, bu dine dayanan birçok gelenek günümüz İran kültürüne damga vurmaya devam ettiği gibi Batı Avrupa’da da etkisini gösteriyor.

Şimdilerde dünya çapında yaşayan Zerdüşt sayısının 200.000 kadar olduğu, bu nüfusun %10 kadarının ABD’de yaşam sürdürdüğü düşünülüyor.

Zerdüştlükten önce İran’da Hint-Aryan dini Hinduizm’e benzer bir dine inanılıyor idiyse de Zerdüşt sadece tanrıya tapılması gerektiğini söylüyordu. Böylece insanlığın ilk tek tanrılı inançla tanışmış olduğu söylenebilir.

Zerdüştlükteki tek tanrı fikrinin yanı sıra Cennet ve Cehennem, Kıyamet Günü, melek ve şeytan gibi kavramların Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam dinlerinde de yer aldıklarını biliyoruz.

Dante’den “İlahi Komedya”

Dante’nin İlahi Komedya’sından yüzyıllar önce Zerdüştlüğün kitabı olarak bilinen Ardavirafnâme’de Cennet ve Cehenneme yolculuk ayrıntılı bir şekilde tasvir edilmişti. Muhtemeldir ki, Dante 10. yüzyılda son şeklini alan bu kitaptan esinlenmişti.

Voltaire, Goethe, Moore ve Mozart

Fransız Aydınlanma filozoflarından Voltaire İran kültüründen etkilenmiş, 18. yüzyıl ortalarında yazdığı bir eserde Zerdüşt bir Pers kahramana yer vermişti. Aynı şekilde Alman şair Goethe de Doğu-Batı Divanı adlı eserini İranlı şair Hafız’a ithaf etmiş ve bir bölümünü Zerdüştlük konusuna ayırmıştır. Yine İrlandalı şair Thomas Moore, Oryantal bir aşk hikâyesini anlatan Lalla Rookh adlı eserinde Zerdüştlerin kaderine ağıt yakmıştır.

Müzik dünyasında da benzer etkilerden söz edilebilir. Mozart’ın Sihirli Flüt adlı bestesinde, ateş ve suyla sınanma, aydınlık ve karanlık, akıl ve iyilik arayışı gibi Zerdüşt temalardan esintiler hissedilebilmekte.

Freddie Mercury’nin köklü aile inancı: Zerdüştlük

Bohemian Rhapsody filminde yaşamı Sacha Baron Cohen tarafından canlandırılan, asıl adı Farrokh Bulsara olan Freddie Mercury’nin ailesi de göçmendi. O, kökleri Hindistan’a dayanan Parsi bir aileden geliyordu ve inançlı bir Zerdüşt’tü.

Nihai ikametleri olan İngiltere’de yerleşmeden önce Zanzibar’a taşındılar. Ataları gibi, Freddie Mercury de yeni kültüre uyum sağladı. İsmini değiştirdi ve Batı’nın popüler bir simgesi haline geldi.

Queen grubunun ünlü vokalisti olan Freddie Mercury’nin kız kardeşi Karishma Cooke, 2014’te verdiği bir röportajda Mercury’nin, azim, çalışkanlık ve hayallerinin peşinden koşma özelliklerini Zerdüşt inancına dayandırıyordu.

Zubin Mehta, Jamsedji Tata ve diğer Zerdüştler

Yedinci ve onuncu yüzyıllar arasındaki dönemde İran’daki Müslümanların uyguladığı dini zulümden kaçan Zerdüştler, “Parsiler” olarak adlandırılacakları Hindistan’a göçtüler. Tıpkı Freddie Mercury gibi, yeni çevrelerine uyum sağlamaya çalıştılar.

Yerleştikleri yeni ülkelerinde diğerlerinden hayli farklı olan inanç ve kültürlerini korurken yeni vatanlarının bazı adetlerini de benimsemekten geri kalmadılar.

• Mercury gibi Batı ve Doğu klasiğinin Hintli Şefi, İsrail Filarmoni Orkestrası’nın “yaşam boyu” müzik direktörü Zubin Mehta, inancına sadakatle 1986’da Zerdüştlük ve peygamber Zarathushtra’nın filmi olan ‘On Wings of Fire’da başrol oynadı.
• Tata Grup, Hindistan merkezli bir Hintli çok uluslu holding şirketi olup 1868’de Zerdüşt inancına sahip Jamsedji Tata tarafından kuruldu.
• “Hindistan’ın Büyük Yaşlı Adamı” ve “Hindistan’ın Resmi Olmayan Büyükelçisi” olarak da bilinen Sir Dadabhai Naoroji Dordi, 1892-1895 yılları arasında İngiliz Parlamentosu’nda Liberal Partiden seçilerek görev yapmıştı.
• Sömürgeci ve post-sömürgeci teoriyi, kültürel değişimi ve gücü ve kozmopolitizmi araştırmaya çalışan sayısız eserin yazarı Harvard Üniversitesi Beşeri Bilimler Profesörü Hint- İngiliz bilgini ve eleştirel teorisyen Homi K. Bhabha da tanınmış Zerdüştlerden…
• Hintli nükleer fizikçi Homi Jahangir Bhabha, FRS Hint nükleer fizikçi, kurucu yönetici ve Tata Temel Araştırma Enstitüsü’nde fizik profesörüdür. Halk arasında “Hint nükleer programının babası” olarak bilinir. Bhabha, Tata Temel Araştırma Enstitüsü ve Trombay Atomik Enerji Kuruluşu’nun da kurucusudur…
• Zerdüştlüğün müzik üzerindeki etkisini en iyi ifade eden eser, Richard Strauss’un ‘Böyle Buyurdu Zerdüşt’ adlı eseridir muhtemelen. Stanley Kubrick’in 2001: Uzay Macerası’nın film müziği olarak hafızalara kazınmıştır bu parça. Esin kaynağı ise Nietzsche’nin aynı adlı başyapıtıdır. Burada Zerdüşt adlı bir peygamberden söz edilir, ancak düşünürün ileri sürdüğü görüşler aslında Zerdüştlükle tezat teşkil etmektedir. Alman filozof iyilik ve kötülük ikiliğini reddettiği gibi, tek tanrıya bile inanmayan bir ateisttir.
• Mazda otomobil firmasının ismi de Zerdüştlükte ‘Bilginin Efendisi’ olarak adlandırılan ‘Ahura Mazda’dan gelmektedir.

Sonuç itibarıyla, Batı düşüncesine, din ve kültürüne bu kadar çok katkıda bulunmasına rağmen bu inanç ve İranlı kurucusu hakkında ne yazık ki, fazlaca bilgi sahibi olduğumu söyleyemeyeceğim. Ancak, İran’a yaptığım gezi bende, o topraklara tekrar gitme arzusu doğurdu.

İran’ın diğer etkileri bir yana, sadece Zerdüştlük bile “biz” ve “onların” aslında ne kadar benzer olduğunu anlamamıza yardımcı olabilir.

Kaynakça:

DERGİ - Batıya esin veren esrarengiz doğu dini