Onlar özgürlükçü, savaşçı ve kadındılar

Onlar kadındı…
Haklarını savundular…
İdealleri uğruna savaştılar…
Bir toplumun ilerlemesi için ellerinden geleni yaptılar…
Tüm bunları yaparken tarihe imza attıklarının farkında değillerdi…

Hypatia, Jeanne d’Arc, Halide Edip Adıvar, Rosa Luxemburg… Ortak noktaları, ne yaşadıkları dönem, ne de yaşadıkları coğrafya idi… Ortak noktaları kaderleri idi, çünkü hepsi kadındı…

Hypatia, bilimin ışığı
“Düşünme hakkını savun, çünkü hatalı düşünmek hiç düşünmemekten daha iyidir.” Hypatia.
Hayat felsefesinden ve eğitiminden yola çıkarak Hypatia’nın, dönemin ünlü kadın filozof, bilim insanı olduğunu söyleyebiliriz. Tarih boyunca kadınlar toplumsal alanlarda cinsiyet eşitsizliğine maruz kalsalar da Hypatia başarıları ile sadece felsefe alanında değil, matematik alanında da kendinden söz ettirmeyi başardı. Matematikçi ve astronom Theon’un kızı olan Hypatia M.S. 355-415’te İskenderiye’de yaşadı. Geometri ve aritmetik üzerine geliştirdiği yorumların yanı sıra felsefi meselelerde yaptığı çalışmalarla da tanınırlık kazandı. Geniş bir takipçi kitlesi ve öğrencileri vardı. Onun felsefesi Yeni Platoncu bir felsefeydi. Güzelliği dillere destandı. Zekâsı ile zamanın erkek egemen dünyasında etkili oldu. Kadınların hiçbir seçim hakkının olmadığı dönemde özgürce dolaşabiliyordu. Kısa bir süre sonra, Hıristiyan bağnazlardan oluşan bir grubun eline düştü ve vahşice katledildi. Bu cinayetin ardından bedeni sokaklarda sürüklendi ve sonrasında yakıldı. Hypatia artık feminist bir figür olmaktan öte, cehaletin ve bağnazlığın karşısında entelektüel çabanın sembolü haline geldi. Ölümü karanlık bir çağın başlangıcı oldu. Hypatia, “İnsanlar boş inançlara bir gerçek gibi inanıp, uğruna savaşıyorlar” diyordu. Parlak ışığı bizi hala aydınlatıyor.

Jeanne d’Arc, direnişin sembolü
Sıradan bir köylü kızı idi. Ne savaşçı olmaya niyeti vardı ne de azize. Direnişin simgesi oldu. Jeanne d’Arc, 1412 yılında Lorraine bölgesinde doğdu. On üç yaşına geldiğinde Hıristiyan aziz ve azizelerle ilgili rüyalar görmeye başladı. Yaşadığı yeri terk etmesi ve İngilizleri kovması gerektiğini iddia ediyordu. Bu söylemi ile seçilmiş bir ruh olduğunu ifade ediyordu. On altı yaşına geldiğinde artık emrinde küçük bir tabur vardı. İlk olarak Orleans’ı İngilizlerden geri aldı. Tam bir yıl sonra esir alındı. Mahkemede sorgulandı. Mahkemeye göre, kılık değiştirerek savaşmaya çalışan, gaipten sesler duyan bir kâfirdi. Suçlamaların birkaçı şöyle sıralanmaktadır: Ülkenin geleceği hakkında kehanette bulunmak, erkek giysileri giymek, Tanrı’nın varlığını reddeden bir tavır içinde nereden ve kimden geldiği belli olmayan seslere ibadet etmek, ısrarla kâfirlik yapmak. Kendisine, iddianame okunduğunda pişmanlık duyduğunu söylerse, yakılma cezasının ömür boyu hücre cezasına dönüştürüleceği söylendi. Jeanne d’Arc yorgundu, uzatılan kâğıda bir paraf attı. Hücresine götürüldükten kısa bir süre sonra itirafnamesinden vazgeçti. 1431 yılının 30 Mayıs sabahı Rouen kentinin ortasında yakılan odun ateşi tutuşmaya başladığında henüz 19 yaşında idi. Bu direniş ruhu Fransızları harekete geçirdi. Tarih sayfaları, Jeanne d’Arc’ı ‘kadın savaşçı’ olarak yazdı. “Başını dik tut halkım, pes etme…” Bu söylem Jeanne d’Arc’ın duruşunu dillendirir. Jeanne d’Arc her zaman direnişin sembolü oldu.

Halide Edip Adıvar, kadınlar da savaşır
Yıllar yılları kovalar. Hypatia ve Jeanne d’Arc’dan çok sonra, bugün bulunduğumuz coğrafyada kızılca kıyamet kopar. Bir kurtuluş savaşı yaşanır Türkiye Cumhuriyeti kurulana dek. Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde verilen bu savaşa kadınlar da destek verir. İşte tam da bu tarihlerde yazar Halide Edip Adıvar adeta bir yıldız gibi sahnededir. Halide Edip yazar, eğitimci, siyasetçi ve akademisyen kimliği ile Kurtuluş Savaşı’nın simge kadınlarından biri olur.

Halide Edip Adıvar 1884 yılında doğdu. Babası Saray’a oldukça yakın bir kişilikti. Küçük yaşlarda annesini kaybedince anneannesinin yanında yetişti. Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nin ilk öğrencilerinden olan Halide Edip, okulu bitirdikten sonra ilk evliliğini matematik öğretmeni Salih Zeki Bey ile yaptı. İlk yazılarını Halide Salih adıyla yazdı. Halkın içyüzünü yansıtmak ve kadınların toplumsal yaşama katılmaları, eğitimde yer almaları için çalıştı, milli mücadele sırasında olaylara fiilen katıldı. Kızılay hastanelerinde görev aldı. Hitabet yeteneği çok kuvvetli olan Halide Edip Adıvar cephede Mustafa Kemal ile yan yana savaştı. Türkçülük akımından etkilendi.

Bazı eserlerinde romantizm ve realizm akımlarının etkisi de görülmektedir. Dili sade, üslubu özentisiz ve pürüzsüzdür. ‘Sanat, toplum içindir’ anlayışını benimseyen Halide Edip, Ziya Gökalp’ten, Emile Zola’dan, William Shakespeare’den etkilendi. Halide Edip Adıvar’ın İstanbul Üniversitesi Edebiyat Bölümü’nde ders verirken çekilmiş bir fotoğrafı dikkat çekmekte. Tıklım tıklım bir salona ders veren Halide Edip’in bu fotoğrafının altında şöyle bir not vardır: “Halide Edip, üniversitedeki profesörlüğündeki ilk dersi verirken. Tarih 17 Kasım 1940.” İngiliz Filolojisini kuran Halide Edip, bu derste Shakespeare’i anlatıyordu. Herkes, işgallere karşı yapılan mitinglerin hatibi, İstiklal Savaşı’nın kahramanı Onbaşı Halide’yi, romancı entelektüel Halide’yi görmek istemişti. Bu kadın bunca yıl nerede idi? Halide Edip Adıvar, dönemin siyaset anlayışını eleştirir. Eşi ile birlikte 14 yıl Fransa’da yaşar. Bu dönemde birçok ülkenin fakültelerinde dersler verir. Ancak çok sevdiği vatanı ile bağlarını hiçbir zaman koparmaz. Yazar İpek Çalışlar, “Biyografisine Sığmayan Kadın” adlı romanında Halide Edip Adıvar’ın hayatını tüm gerçekleri ile ortaya koydu. Halide Edip Adıvar, 9 Ocak 1964 yılında İstanbul’da evinde vefat etti.

Rosa Luxemburg sadece bir direnişçi miydi?
Rosa Luxemburg 19. yüzyılın en büyük krizlerinden birinin içinde doğdu. Bu döneme tanıklık ederken demokratik, adil ve eşitçi bir yaşam için savaştı. Günümüzde bile geçerliliğini koruyan bu hayal için hep çalıştı.

Rosa, 5 Mart 1871’de Polonya’da doğdu, 15 Mart 1919’da Berlin’de katledildi. Genç yaşında siyasete atıldı ve ülkeden ayrıldı. Kadınların üniversite eğitimi alabileceği tek yer olan Zürih’te felsefe, ekonomi, botanik ve zooloji eğitimi aldı. Rosa Luxemburg’a göre Marksizm katı bir ideoloji değildir. Marksizm yeniden ve her zaman öğrenmeye, özeleştiri yeteneği ile dünyaya bakmaya imkân veren bir dünya görüşüdür. Rosa Luxemburg savaş karşıtıydı, kitlesel grevlerin bu düşünce için etkin bir yol olduğunu savundu. I. Dünya Savaşı’nın hemen ardından politikaya atıldı. Başlattığı direniş başarısızlıkla sonuçlandı. Rosa, Alman sosyalist Karl Liebknecht ile birlikte Berlin’de öldürüldü. Yaşamını filme alan yönetmen Margarethe von Trotta, öldürülmesi ile ilgili şöyle der: “Onu üç kere öldürdüler. Önce dipçikleriyle beynini zedelediler. Sonra kafasına kurşun sıktılar. Yetmedi, Landwehr Kanalına attılar. Ondan öylesine korkuyorlardı ki…”
Ünlü Alman tiyatro yazarı Bertolt Brecht’in sözleriyle Rosa Luxemburg’u bir kez daha analım:
“Burada gömülü / Rosa Luxemburg / Polonyalı bir Yahudi / Alman emekçilerinin öncüsü / Alman zalimlerinin ve bastırılmış olanların emriyle öldürülen yatıyor burada / Gömün artık anlaşmazlıklarınızı!”

Benazir Bhutto
Pakistan’ın efsane başbakanı Benazir Bhutto ilk Müslüman kadın devlet başkanı unvanını taşır. Tabuları yıkarak 1988 yılında seçimle iktidara geldi. Ülkenin ilk kadın başbakanı idi. Suçlandı. Devrildi. Yılmadı. Tartışmalı siyasi kariyeri 2007 yılında bir suikasta kurban gidene kadar sürdü. Adını tarihin sayfalarına yazdırmayı başardı.

İndira Gandhi
Aynı coğrafyada bir başka kadın lider ülkesi için uğraş verdi. Bağımsız Hindistan’ın ilk başbakanının tek çocuğu olan İndira Gandhi, ülkesinin iç ve dış politikasında önemli reformlara imza attı. Hindistan’ın dünyada prestij kazanmasında büyük rol oynadı. Hindistan tarihindeki tek kadın başbakan olan Gandhi, ayrıca en uzun süre görev yapan ikinci başbakandır. İndira Gandhi’nin lakabı, “Hindistan’ın annesi” olsa da bir suikasta kurban gitti.

Bu yazıma ilham olan Sevgili Renee Jeanne ve Sami Aji’ye teşekkürlerimle.

Kaynakça:
https://www.britanica.com
https://stellarlabstore.com
https://www.matematiksel.org.
https://www.baskasinema.com
https://onedio.com
https://www.kampustenevar.com
https://uskudar.edu.tr
https://haberturk.com
https://ataturkansiklopedisi.gov
https://bianet.orgı
https://gelenek.org
https://tr.wikipedia.org
https:// jindergi.com
https://kadınveyasam.com.tr