Agnes Newton Keith’in Borneo’yu anlatan, anlatmakla kalmayıp bu doğal ve ilkel yaşamıyla bu adayı dünyaya tanıtan Land Below the Wind adlı otobiyografik eseri oldu…

Bu eser, şimdilerde Sabah Eyaleti olarak bilinen Kuzey Borneo hayatının bugününkinden çok farklı olduğu bir dönemde yazılmış. Yazarının gözlem ve düşüncelerini kapsayan bu kitap, Borneo’nun 1930’lu yıllarında bir İngiliz Orman Koruyucusu, Ziraat Direktörü olan Harry Keith ile Amerikalı yazar karısı Agnes Newton Keith’in gündelik yaşamlarından kesitleri yalınlıkla ve keyifle okunulası bir lisanla anlatıyor. Agnes Newton Keith, Beyaz Adam’ın tutumları (iyi ve kötü) ve değişik kabilelerden yerli çalışma arkadaşlarının iyi doğasına olan temel bağımlılık konusuna değinmekle beraber, “Soylu Beyaz Adam ve Olası ve Korkunç Yerli” senaryosuna da hizmet ediyor.

Agnes’in hiciv dolu anlatılarıyla Batılılar, memurlar, görevliler, orman rehberleri, yerel esnaf ve işletme sahipleri… Dönemi için, sömürgecilerden birinin bakış açısına göre, nispeten yeni sömürgeleştirilmiş bir ülkede yaşamı düzenli bir biçimde ele alarak işlediği eser 1939’da kazandığı “Atlantic” Aylık Dergisi’nin “Kurgu Dışı Ödülü” ile Batı dünyasında Borneo’nun daha tanınır-bilinir olmasını sağladı.

Günümüzde bir klasik olarak addedilen bu kitabında Agnes, yerli halkın, tropik çevrenin, doğal bitki örtüsü ile faunanın anlatısının yanı sıra Batılı Kolonyal görevli bürokratlarının ve eşlerinin hiç kaleme alınmamış, görgü kurallarının bu hassas sosyal yapıda ortaya çıkan gülünç davranış modelleriyle de alay ediyor.

Japon işgali altındaki Borneo

Three Came Home (Üçü Eve Döndü) ile bir yıldız dönüşü yapan Agnes Newton Keith’in Borneo’yu tekrar kapsama alanına aldığı otobiyografik üçlemesinin ikinci kitabı ise çok az değinilmiş bir konunun - Japonların Borneo’yu ele geçirdiği döneme ait ilk ağızdan tanıklığı, korkunç koşullarda insan dayanıklılığının öyküsü…

İlk kitabında, İngiltere’nin doğal yaşamı ve ormanları koruma hizmetinde olan kocasıyla bir arada, yepyeni bir toprakta yaptığı ilginç renklerdeki keşifleri, bebeklerinin doğumuyla taçlanan bir mutluluk tablosunu yansıtan Agnes’in ikinci eseri, II. Dünya Savaşı’nda bölgenin Japonya tarafından işgal edildiği günlerin ilk ağızdan tanıklığı.

Her şey değişir - Japonlar gelir - Keith’ler ayrılır; Harry bir toplama kampına, Agnes ve bebeği diğer bir toplama kampına götürülür. Çirkinliklerle dopdolu acımasız bir resim: Pislik, açlık ve örtünülecek kadar az giysi, korku ve iğrenme, gergin insan ilişkilerinin ve geceleri nadir ve riskli toplantıların bir resmi.

Agnes Newton Keith, II. Dünya Savaşı Doğu’da patlak verdiğinde, memur kocası ve yürümeye yeni başlayan minik oğluyla Borneo’da ayrıcalıklı bir sömürge hayatı yaşayan popüler bir yazardı. ABD’ye kaçma fırsatlarını reddetti, kendisini diğer kadın ve çocuklarla birlikte bir dizi Japon savaş esiri kampında buldu. 

Keith, oradaki günlük yaşamı aktarıyor: Sürekli azalan öğünler, bir çocuğun büyümesinde kaçınılmaz olan yiyeceklerin sadece kaçakçılıkla elde edilebiliyor olması - şiddetli cezalar, hastalıklar ve Japonların ‘gurur ve kibirlerinden’ kurtulmaya çalıştıkları için, yanlarındaki bir kamptaki erkeklere yönelik saldıkları korku!
Anlatılarda savaşa rağmen, bazı Japonların tutsaklarına kaçak yiyecek sağlamaları… Yazar Keith’in kendisini Müttefiklere karşı korumak üzere bir bekçi için yazılı bir referans vermesi… Ve benzeri insanlığı anımsatan motiflerin yer aldığı uçta aşırı nezaket örnekleri...

Aşağıdaki ‘insani’ anıya özellikle ilgi duydum çünkü Agnes Keith, Borneo’daki hapishane kampındayken oğlunun hayatını kurtarmasına yardımcı olmak için Japon komutasından ileri gelenlerle ‘entelektüel’ bir ilişki kuruyor:

“İlk kitabı II. Dünya Savaşı öncelerinde Japoncaya çevrilmişti ve kampın komutanı onu okumuş ve çok zevk almıştı, görünüşe göre Agnes Keith’in Asya dünyasına ilişkin olumlu açıklamalarını takdir ediyordu. Bazen Agnes’i ofisine çağırır ve onunla edebi konularda sohbetler ederdi, onu oğlu minik George’a (bisküvi, muz ve normalde stajyerlere ulaşılamayan en az bir tıbbi malzeme için) bağışlar ile ödüllendirirdi. Bunun için, bazı stajyer arkadaşları tarafından “işbirlikçi” olarak yaftalandı. Three Came Home’da Keith, Japon subaylarının uzlaşmacı tavrını, çocuğunun hayatta kalmasını sağlamak için elinden gelenin en iyisini yaptığını doğrular. Kitap, II. Dünya Savaşı sırasında Borneo’da bir Savaş Tutuklu Kampındaki yaşamının kesinlikle iyi yazılmış, süslenmemiş farklı bir anlatısı. 

Agnes’in Borneo üçlemesinin son kitabı White Man Returns (Beyaz Adam Geri Dönüyor), Keith Ailesinin Japon Temerküz kamplarında yaşadıkları acımasızlıklara rağmen Borneo’ya geri dönüşlerinin öyküsü…

Agnes Newton Keith tarafından Rüzgâr Altındaki Topraklar ~ 1939. Bu baskı: MacFadden, 1964. 270 sayfa.

Agnes Keith Evi

Günümüzde Borneo’nun Sabah Eyaletinin başkenti Sandakan’ı gezerken ziyaret edilen ünlü noktalardan biri de Keith’lerin Evi. Bu Müze Ev, Borneoluların Agnes Newton Keith’e duydukları şükranın, saygının da bir ifadesi olarak korunuyor. İngiliz Kolonyal Dönemine ait anıların mağrur bir ifadesi olarak Sandakan tepeliklerinde yükselen bu gösterişsiz, lakin asil görünümlü tarihî ev, Kuzey Pasifik Okyanusu’ndaki Sulu Denizi manzaralı…