Teos Antik Kenti

Mitolojiye göre Teos, M.Ö 1000’li yıllarda, Zeus ile Semele çiftinin oğulları Şarap tanrısı Dionysos’un oğlu Athamas tarafından kurulan bir Antik kenttir. Teos ismi, kurucusu olan Athamas’ın kızından gelmektedir. Efsaneye göre; Athamas kenti kurmak için yer aramaktadır. Bu sırada kızı Area’yı oyun oynaması için bir yere bırakmıştır. Area oyun oynarken taşları üst üste dizip ev yapmıştır. Babası Athamas geri geldiğinde ise babasına “Şehri kuracağımız yeri ben buldum” demiştir. Bunun üzerine kent buraya kurularak Area’nın söylediği ilk kelime olan “Teos” ismini almıştır.

İzmir’e 65 km mesafede olan Sığacık’a yürüme mesafesinde, deniz kenarında bulunan Teos bundan 3 bin yıl öncesine kadar Kuzey İyon’un başkenti konumundaydı. Teos Antik Kenti uluslararası arkeoloji literatüründe çok konuşulan, hakkında ulusal ve uluslararası yayın bulunan sayılı antik kentlerden biridir. Antik dönemde mimari alan ve ticarette önemli bir yeri olan Teos, bir dönem İyon şehirlerinde huzursuzluk yarattıkları ileri sürülerek kovulan sanatçılara kapılarını açmış, tarihte ilk kez Sanatçılar Birliği’nin kurulduğu bir kent olmuştur. Uzun yıllar Teos, bir sanat kenti olarak kalmış ve antik çağın önemli filozof ve sanatçılarından şairler, Anakreon, Antimakhos, Epikuros, Nausiphanes, Apellikon ve tarihçi Hekataios burada yaşamıştır.

Ören yerleri

• Helenistik ve Roma Dönemi alıntıları
• Dionysos Tapınağı
• Agora
• Tiyatro
• Surlar
• Meclis Binası
• Teos Antik Liman

İlk kazılar ve Dionysos Tapınağı
On iki İyon kentinden biri olan Teos’ta, şehrin koruyucu tanrısı Dionysos adına Anadolu’nun en büyük tapınağı, Helenistik dönemin ünlü mimarı Prieneli Hermogenes tarafından inşa edilmiştir. Tapınak Roma İmparatorluğu döneminde sıkça onarılmış ama yine de depremlerden çok zarar görmüştür. Antik kenti ilk olarak Dilletanti Cemiyeti adına, R. Chandler, 1764 yılında İzmir ve çevresinde yaptığı araştırmalarda Teos’u ziyaret ederek Romalı Mimar Vitruvius’un da bahsettiği Dionysos Tapınağı’nı incelemiştir. Kente ikinci kez gelen Dilletanti Cemiyeti adına, R. Pullan ilk kazıları 1862 yılında yapmış ve Dionysos Tapınağı’nın planını çizmiştir. Ardından, 1924 yılında Fransız araştırmacılar Béquignon ve Laumonier tarafından devam eden çalışmalar, 1962-1966 yılları arasında kazı çalışmaları ve araştırmaları Ankara Üniversitesi arkeologları tarafından sürdürülmüştür.

Anadolu'da yapılmış en büyük Dionysos Tapınağı

Yeni dönem kazı çalışmaları, 2010 yılından beri T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Ankara Üniversitesi adına Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Musa Kadıoğlu başkanlığında sürdürülmektedir.

Geçtiğimiz Ekim ayında bir grup arkadaşla, kazı başkanı Prof. Dr. Musa Kadıoğlu rehberliğinde Sığacık’taki Teos Antik Kenti’ni gezme fırsatını buldum. Şimdiye kadar birçok gezimde, yurt içi ve yurt dışında antik kentleri ziyaret etmiştim. İlk kez bu araştırmalarda bizzat çalışanlarla tanışma fırsatı bulduk. Binlerce sene sonra toprağın altından çıkartılan eserlerin, arkeoloji müzelerindeki raflarında yerlerini alıncaya kadar geçirdikleri evrelerini dinlemek ve görmek hakikaten çok ilginç ve ilham vericiydi. Ne kadar meşakkatli ve emek isteyen bir iş... Örneğin, sözü geçen Teos Kentinin kurucusu Athamas’ın heykelinin üstündeki kalkerin temizlenmesi için bir yıldan beri çalışan bir Güzel Sanatlar öğrencisinin çalışmasına şahit olduk. Yurt dışından gelen özel bir kumla, ışıklı bir aletle bedenin üstünü siliyordu. Diğer taraftan, Teos’un ünlü şaraplarının içildiği seramik kapların, adeta bir yap boz oyunu gibi nasıl sabırla binlerce parçalarını birleştirip ortaya çıkaran başka bir öğrencinin çalışmasını izledik. Ne büyük bir sabır ve sevgi istiyor bu arkeoloji çalışmaları…

Restorasyonların yapıldığı büyük depoda birleştirilmeyi bekleyen pişmiş toprak lahit parçalarını ve mermer heykelleri inceledik, ilk ağızdan hikâyelerini dinledik.

Tapınağın yalnız birkaç sütununu ayakta görebildik. Bazı eksik olan taş blokları, Hoca’nın anlattığına göre, Sığacık’taki inşa edilen binalarda kullanılmış. Kentin etrafını çevreleyen parkuru, Ege’nin sıcağında, 1.000 yıllık zeytin ağaçlarının gölgesinde yürüdük. Çeşitli etaplarda ortaya çıkarılan amfitiyatronun basamaklarında oturduğumuzda da zeytin ağacı yine imdadımıza yetişti.

Çalışmalar devam ediyor. Teos, Antik İyonya’nın en ihtişamlı ve zengin kentlerinden biriydi. Ayakta kalan az yapı olsa da çoğu yapının toprak altında olduğu biliniyor. Antik Kenti’ndeki kazılarda, kira sözleşmesi niteliği taşıyan 2 bin 200 yıllık yazıt bulunmuş. Hukuki açıdan iki önemli terimin yer aldığı yazıt, bunun dışında pek çok ayrıntıya yer vermesi açısından oldukça değerli olup inceleme altına alınmış.

Antik kentte etkinlikler
Teos Antik Kenti 7 Ekim 2023’te, satrançta usta-öğrenci buluşmasına ev sahipliği yaptı. Türkiye Satranç Federasyonu (TSF) ve İş Bankası iş birliğiyle İzmir’in Seferihisar ilçesinde düzenlenen Teos Satranç Şenliği’nde Büyük Usta Cemil Aghamaliyev, 24 öğrenci ile maç yaptı.


Meclis binası kalıntıları arasında düzenlenen şenliğe 9 ile 14 yaş arasındaki 24 öğrenci ve Büyük Usta Cemil Aghamaliyev katıldı. “Simültane satranç” olarak tabir edilen gösteri maçında, 24 öğrenciyle aynı anda karşı karşıya geldi ve onlara tecrübelerini aktardı.

Yolunuz Sığacık’a düşerse, bu ilginç antik liman kenti, güzel Ege’nin mavi dekorunda gezmek güzel bir tecrübe olabilir.