Haber fotoğrafı: Dünyaca ünlü keman sanatçısı ve orkestra şefi Joshua Bell
Ünlü keman sanatçısı ve orkestra şefi Joshua Bell, 2007 yılının Ocak ayında, Washington Post gazetesinin köşe yazarı Gene Weingarten’in önerdiği bir sosyal deneye katıldı. Başına bir beysbol kasketi geçirdi, sıradan kıyafetler giydi, Washington’daki bir metro istasyonunda 45 dakika boyunca konser verdi.
Bu süre boyunca gizli kamera onu kayda aldı. Önünden 1.097 kişi geçti. Bunların sadece 7 tanesi onu dinlemek için durdu; aralarından en büyülenmiş gibi görünen ise bir çocuktu. 32 küsur dolarcık kazanabildi -oysa daha üç gün önce, tıpatıp aynı konser için insanlar çok yüksek meblağlar ödemişlerdi- ve sadece bir kişi onu tanıdı. Washington Post bu olayı yazıp YouTube videosunu yayınlayınca hikâye viral oldu.
Joshua Bell - Metro deneyi
Joshua Bell’in annesi Yahudi, babası ise İskoç kökenli. Bir sürü Yahudi kuzeni olduğundan sürekli Bar Mitsva’lara giderek büyümüş. Kendisini kültürel olarak Yahudi hissediyormuş. 4 yaşından beri keman çalıyor. Dünyanın en iyi keman virtüözlerinden biri. Ama ben size Joshua Bell’i değil, kemanının öyküsünü anlatacağım…
Kemanın öyküsü
Dünyanın en iyi kemanları Stradivarius kemanlar olarak bilinir. 1644-1737 yılları arasında yaşayan Cremonalı ünlü İtalyan usta Stradivari 1.100’den fazla müzik aleti yapmış.
Stradivari’yi atölyesinde keman yaparken gösteren illüstrasyon
Bunlar arasında yer alan 540 keman, 50 çello ve 12 viyola hâlâ çalınıyor. Bu işten anlayanlar, seslerinin sihirli olduğunu söylüyorlar. Normal bir kemanın ücreti 70 dolar civarıyken, bir Stradivarius keman 2 ila 20 milyon dolar ediyor.
Joshua Bell’in Stradivarius kemanı 1713 yılında yapılmış. İlk sahiplerinden biri George Alfred Gibson; en ünlü sahiplerinden biri Bronislaw Huberman. Bu yüzden keman Gibson ex-Huberman adıyla biliniyor.
Bronislaw Huberman 18 yaşında
Bronislaw Huberman (1882-1947) Polonyalı bir Yahudi’ydi. Zamanının harika çocuklarından biriydi. Yeteneği, o daha küçücükken keşfedilmişti. Huberman, İsrail Filarmoni Orkestrasını kurması (o zamanlar ismi Filistin Senfoni Orkestrası idi) ve bu sayede yaklaşık 1.000 Avrupalı Yahudi’yi Nazi Almanya’sından kurtarması ile tanınıyor.
Huberman Avrupa ve Kuzey Amerika’da turnedeyken, 1933 yılında Naziler başa geçmiş ve Yahudi müzisyenleri Berlin Filarmoni Orkestrasından atmaya başlamışlar. Her ay daha çok müzisyen işsiz kalıyor ve başka orkestralar onları işe alamıyormuş. Buna karşılık Hitler birkaç çok özel Yahudi müzisyeni orkestrada tutmaya razı olmuş. Orkestra şefi Wilhelm Furtwängler (Hitler karşıtıydı) Huberman’a özellikle iş teklif etmiş. Huberman reddetmiş. Ayrıca Alman entelektüellerine mektuplar yazarak onları temel ahlak değerlerini hatırlamaya davet etmiş. 1936 yılında, ilk defa 1929 yılında ziyaret ettiği bugünkü İsrail topraklarında, Filistin Senfoni Orkestrasını kurmuş. Bu bir göçmenler orkestrasıymış. Bu orkestra için Almanya, Avusturya, Polonya ve Macaristan başta olmak üzere tüm Avrupa ülkelerinden Yahudi müzisyenleri, aileleriyle gelmek koşulu ile işe almış. Henüz, bu antisemitizm dalgasının gelip geçeceği düşünüldüğü için, yalnız İngilizleri değil, müzisyenleri de bu çöle benzeyen topraklarda yaşamaya ikna etmesi gerekmiş. Bu sayede aileleriyle beraber yaklaşık 1.000 kişi toplama kamplarında telef olmaktan kurtulmuş.
Göçmenler Orkestrası
Huberman’ın kemanı, ondan iki kere çalınmış. Ama sadece bir kere Huberman’a dönmüş:
İlk vaka 1919’da olmuş. Keman, Huberman’ın Viyana’daki otel odasından çalınmış, ancak hırsız kemanı satmak isteyince yakalanmış, ve polis kemanı üç gün sonra Huberman’a teslim etmiş.
Keman ikinci kere 1936 yılında, Huberman New York’taki Carnegie Hall’da konser verirken çalınmış. Huberman konserin birinci yarısını Stradivarius kemanı ile çalmış, arada kemanını giyinme odasında bırakmış ve konserin ikinci yarısına Guarnerius kemanı ile devam etmiş. Bu arada kemanı giyinme odasından çalınmış.
Paganini’nin kemanı Il Cannone Guarnerius - Cenova, İtalya
Bir parantez açıp Guarnerius kemanlarından bahsedelim. Guarneri ailesi de keman yapımcısı olarak çok meşhurdur. Bartolomeo Giuseppe “del Gesù” Guarneri bu ailedendir ve bazı müzisyenlere göre, gelmiş geçmiş en iyi keman yapımcısıdır. Niccolò Paganini, Jascha Heifetz ve Yehudi Menuhin gibi bazı müzisyenler Guarnerius’u tercih ederlermiş. Ünlü Türk keman sanatçısı Ayla Erduran da Guarnerius yapımı bir keman kullanırdı. Belli frekans bantlarında Guarnerius kemanları daha kuvvetli, daha yankılı ve daha karanlık bir tınıya sahipmiş. “Del Gesù” Guarneri’den geriye, hâlâ çalınan 200 keman, bir çello kalmış. Bir kemanı yaklaşık 10 milyon dolara satılıyor. Buna karşılık açık arttırmalarda 18 milyon dolardan fazla rakamlara alıcı bulmuş olan kemanları da var.
Huberman bir daha Stradivarius kemanına kavuşamamış. Sigorta şirketi ona 30 bin dolar ödemiş. Keman yaklaşık 50 sene boyunca ortadan kaybolmuş.
Peki, kemana ne olmuştu?
1985 yılında Juilliard müzik okulu mezunu Julian Altman adlı bir müzisyen ölürken eşine bir itirafta bulundu. 50 sene önce 100 dolar karşılığında Huberman’ın çalıntı kemanını satın almıştı. (Belki de kemanı kendi çalmıştı?) Sonra da seneler senesi, eski ve değersiz gözükmesi için kemana ayakkabı boyasıyla “makyaj” yapmıştı. 
Julian Altman arkadaşlarına ve ailesine keman çalıyor
Değerini sadece kendisinin bildiği eski suratlı, yapış yapış kemanını keyifle kullanmış, New York ve Washington’daki kafelerde, barlarda müzik yapmıştı. Ancak, senfoni orkestralarında çaldığı ve ünlü kişilerin seyirci olduğu zamanlar da olmuştu. (Başkan Richard Nixon ve Başkan Yardımcısı Hubert Humphrey bazı konserlere gelmiş.) Karısı, keman kutusunda gizlenen evrakları bir avukata incelettirdi, kemanın gerçek olduğundan emin olmak için ekspertiz yaptırdı, sonra da kemanı sigorta şirketine götürerek ödül parası olan 263 bin doları aldı. Daha sonra ödül parası yüzünden Altman’ın eşi ve ilk eşinden olan kızı mahkemelik oldu. Eşi bir sürü birbiriyle çelişkili şey anlattı. Hâkim, bir hırsızın bıraktığı ganimet için nasıl ödül parası alınır ve bu olay nasıl mahkemelik olur, hayret etti. Paranın sigorta şirketine iadesine karar verdi, ama o zamana kadar paralar çoktan harcanmış, tükenmişti.
Sigorta şirketi kemanı tamir ettirdi ve 1988’de 1,2 milyon dolara sattı. (Kemanı tamir edip temizlemek 9 ay sürmüş, restoratörler “Bu iş neredeyse Vatikan’daki Sistina Şapeli’nin tavanını temizlemeye benziyordu” demişler.) 2001’de Joshua Bell kemanı 4 milyon dolara satın aldı. Kemana 2019 yılında biçilen değer ise 14 milyon dolardı. Joshua Bell hâlâ aynı kemanla çalıyor. Müzikle kalın, keyfiniz bol olsun.
Kaynaklar:
https://en.wikipedia.org/wiki/Joshua_Bell
https://en.wikipedia.org/wiki/Bronisław_Huberman
ttps://en.wikipedia.org/wiki/Guarneri
https://www.newstimes.com/news/article/the-case-of-the-stolen-strings-50473.php
https://www.thestrad.com/lutherie/the-thief-his-wife-and-the-huberman-strad/8627.article
https://jewishstandard.timesofisrael.com/violinist-joshua-bell-on-rude-criticism-his-teachers-feeling-jewish-and-more/
https://www.theyeshiva.net/jewish/item/7205/simchas-torah-shavuos-essay-how-can-we-dance-this-simchas-torah
https://aish.com/the-violin-that-witnessed-history/
